‘U kunt kiezen uit 1.582 kandidaten’

BARNEVELD In deze heftige corona tijd gaat er links en rechts nogal eens wat mis. Er is ook veel gaande. Maar de verkiezingen gaan gewoon door. Nou, gewoon… Het stemmen per post is nog geen gewoonte, zo blijkt.

Een aantal inwoners van Barneveld kreeg een stem-retourenvelop voor Wageningen in plaats van Barneveld, zo lezen we in de Barneveldse Krant van 9 maart. Kinderziekte zullen we maar denken.

Met de kieslijst voor uw neus krijgt u de mogelijkheid om ‘in het hokje’ één hokje rood te maken. Twee hokjes rood gemaakt en uw stembiljet is ongeldig. U kunt wel blanco stemmen.

U heeft per abuis het verkeerde rondje rood gemaakt, wat dan? Geen nood, dan kunt u één keer een nieuw stembiljet vragen bij de leden van het stembureau. Voorwaarde is wel dat u het biljet met de fout niet in de bus heeft gedeponeerd.

U ZIET DOOR DE BOMEN HET BOS NIET MEER Hoeveel kandidaten zijn er wel niet: 1.582(!). Een onmogelijke opgave: u mag er maar één kiezen (of uw stembiljet blanco inleveren). Wie gaat het worden? U kent een aantal namen, meestal die van de lijsttrekkers. Dit zijn de personen die de door de partijen ingediende kandidatenlijsten aanvoeren. Dan volgt bij elke partij een waslijst van personen, van wie we de meeste niet kennen. De keuze van deze personen komt tot stand door een mix van kennis op specifieke gebieden (belastingen, zorg en dergelijke), geografische herkomst, goede relaties met media, leeftijd, bevolkingsgroepen, mannen en vrouwen enzovoorts. De personen die aan het eind van de lijst staan, zijn de zogenaamde lijstduwers, die door vermelding van hun naam op een (onverkiesbare) plaats aangeven de doelstelling en het verkiezingsprogramma van die partij te onderstrepen. Het zijn vaak personen met landelijke bekendheid uit media, voormalige politici, economie, vakbonden.

STEMMENMAGNEET De totstandkoming van een kandidatenlijst is een ingewikkeld proces dat zich grotendeels aan onze waarneming onttrekt. Wij moeten het doen met het uitvouwpapier dat we meenemen in het stemhokje. Veel kiezers zullen gaan voor de nummer 1 van de partij waar hun voorkeur naar uitgaat. Hij of zij wordt daarom ook wel de stemmenmagneet van de partij genoemd. Dat is een begrijpelijke keuze. Tenslotte worden alle op een partij uitgebrachte stemmen op een hoop geveegd en gedeeld door de kiesdeler. Deze kiesdeler lag bij de vorige verkiezingen op ongeveer zeventigduizend. Het totaal aantal stemmen op een partij gedeeld door de kiesdeler geeft het aantal zetels waar die partij recht op heeft. Er is nog iets van restzetels enzo, maar dat laat ik hier buiten beschouwing.

VOORKEURSSTEMMEN De verdeling van de zetels verloopt in grote lijnen als volgt. Laten we er even vanuit gaan dat de kiesdeler zeventigduizend is. Dan is het verder eigenlijk heel simpel. Stel er worden zevenhonderdduizend stemmen uitgebracht op nummer 1 van de lijst. Verder worden op de andere kandidaten nog eens zevenhonderduizend zogenaamde voorkeursstemmen uitgebracht. Voorkeursstemmen zijn stemmen die niet op de lijststrekker worden uitgebracht. De partij heeft dan 1.400.000 stemmen, in beginsel goed voor twintig zetels. Zijn dan de nummers 1 tot met 20 van die partij zeker van een zetel? Dat staat daarmee nog niet vast. Toedeling van zetels vindt in eerste instantie plaats aan kandidaten die de voorkeurdrempel hebben gehaald van minstens 25 procent van de kiesdeler (= 17.500 stemmen). Dit kunnen ook kandidaten zijn die na plaats 20 op de lijst staan. Daarna volgt toedeling aan kandidaten die deze voorkeurdrempel niet hebben gehaald, en dat totdat het door de partij behaalde aantal zetels is toegedeeld.

Door dit systeem kunnen ook kandidaten die op een onverkiesbare plaats lijken te staan door zogenaamde voorkeursstemmen in de Kamer komen. Deze drempel, nu 25 procent, lag vroeger hoger (50 procent), waardoor het aanmerkelijk moeilijker was om vanaf een onverkiesbare plaats met voorkeurstemmen in de Tweede Kamer te komen. Verlaging van de voorkeurdrempel biedt meer mogelijkheden voor individuele personen op de lijst om ten koste van de door een partij vastgestelde rangorde in de Kamer te komen. Bij de verkiezingen van 2017 zijn vier personen vanaf een onverkiesbare plaats toch door voorkeursstemmen in de Kamer gekomen. Zo is de huidige lijsttrekker van de PvdA, Lilianne Ploumen, bij de verkiezingen in 2017 met voorkeursstemmen in de Kamer gekomen en ook Maurits von Martels bij het CDA. Hij trok vooral veel stemmen van boeren. Pieter Omtzigt, nu een van de meest spraakmakende Kamerleden van het CDA, is in 2012 met nog een ander Kamerlid op basis van voorkeursstemmen gekozen. Bij de verkiezingen twee jaar eerder waren het Pia Dijkstra (D66) en Sabine Uitslag (CDA).
Zelfs met de lagere voorkeurdrempel zijn de mogelijkheden om vanaf een onverkiesbare plaats met voorkeurstemmen in de Kamer te komen niet groot.

STEM UITBRENGEN: OP WIE? Bij grote(re) partijen zal het aantal op de lijsttrekker uitgebrachte stemmen er ook voor zorgen dat een aantal andere kandidaten op de lijst een zetel krijgt. U neemt voor lief welke kandidaten dat zijn, op hen hebt u niet gestemd.
Stel u bent ingenomen met de activiteiten van een Kamerlid in de afgelopen periode en u beloont dit kandidaat-Kamerlid met uw stem om hem of haar weer tot Kamerlid te maken. Als velen ook ingenomen zijn met dit Kamerlid en op hem of haar stemmen, kan een surplus aan stemmen boven de kiesdeler ervoor zorgen dat ook een of meerdere andere kandidaten hierdoor een zetel krijgen. U neemt voor lief welke kandidaten dat zijn, op hen hebt u niet gestemd.
Uw interesse gaat uit naar een partij met een aantal verkiesbare kandidaten, maar u draagt een kandidaat van die partij die op een niet verkiesbare plaats staat een warm hart toe. U stemt op die kandidaat, maar hij of zij haalt de voorkeurdrempel niet. De kandidaat wordt niet verkozen. Is uw stem daarmee verloren? Nee, uw stem telt altijd mee bij de berekening van het aantal op die partij uitgebrachte stemmen. Het totaal aantal stemmen gedeeld door de kiesdeler bepaalt het aantal Kamerzetels waar die partij recht op heeft.
Uw stem gaat verloren als u gestemd heeft op een kandidaat van een partij die na afloop van de verkiezingen blijkt de kiesdeler niet te hebben gehaald.

Er is weer veel te kiezen dit jaar. Ik wens u veel inspiratie bij de voorbereiding van uw deelname aan het mooie proces van onze democratie dat wij verkiezingen noemen. Laten we ons verheugen in het feit dat wij in vrijheid onze stem kunnen uitbrengen. En… deze keer krijgt u het rode potlood mee als souvenir.

Gerard Engelen, Lunteren