‘Goed en kwaad valt niet samen met gelovig en ongelovig’

10 november 2022 om 06:25 hartenziel

LUNTEREN Stevo Akkerman probeert in zijn boek ‘Wat is dan goed?’ de vraag te beantwoorden waarop het boek dat eraan vooraf ging, ‘Het klopt wel, maar het deugt niet’, uitliep. In Het Witte Kerkje in Lunteren spreekt hij zondag 20 november over vragen die hem bezighouden.

Ik denk dat ik in Lunteren het woord situationeel ga laten vallen, want wat goed is hangt vaak af van de omstandigheden op dat moment’’, zegt Stevo Akkerman. 

,,In principe is een scheiding bijvoorbeeld niet de bedoeling, maar er zijn situaties waarin het toch echt beter is dat wel te doen. Theologe Christiane Tietz die ik hierover sprak, noemde de predikant Dietrich Bonhoeffer, die tegen het gebod om niet te doden inging en een aanslag tegen Hitler beraamde. De ethiek en de moraal zijn altijd situationeel. Je hebt in de praktijk soms weinig aan geboden, maar dan kan je nog houvast hebben aan je principes.’’

HEEFT HET ZIN Voor zijn boek ‘Wat is dan goed?’ ondervroeg Stevo Akkerman - schrijver, columnist en journalist voor dagblad Trouw - mensen met verschillende inzichten over goed en kwaad. Hij liet filosofen, psychologen, schrijvers en theologen met uiteenlopende antwoorden aan het woord. ,,De gesprekken leverden niet een eenduidig antwoord op, maar het is wel verstandig en goed om over dit soort vragen na te denken. Het wordt er misschien niet makkelijker op, maar het verrijkt je leven.’’

Aan ‘Wat is dan goed?’ ging zijn boek ‘Het klopt wel, maar het deugt niet’ vooraf. Daarin stelt Stevo Akkerman vast dat de maatschappelijke moraal in het nauw raakt. Je ziet problemen met de moraal bijvoorbeeld bij de overheid met de toeslagenaffaire, bedrijven die frauderen en personeel dat onder druk staat in de gezondheidszorg. ,,We zijn vergeten op welke manier we moeten praten over de bedoeling, over de vraag: heeft het zin wat we met z’n allen doen? De vraag naar de bedoeling en de zin levert geen eenduidig antwoord op. Maar toch is het een probleem dat die vraag niet meer wordt gesteld. We beperken ons in onze maatschappij tot efficiency, meetbare doelen, cijfers, dat soort zaken. Er is een verlegenheid om over de achterliggende waarden te spreken.’’ Het boek eindigt met de vraag wat dan goed is.  

NEOLIBERALISME ,,Mensen die zich afvragen wat er in Nederland en in de rest van de wereld gaande is, kunnen misschien een deel van een verklaring horen in mijn lezing’’, zegt Stevo Akkerman. Er zijn er die de secularisatie aanwijzen als de oorzaak. ,,Ik ben er voorzichtig mee om alles op het bord van de secularisatie te schuiven. Het is niet zo dat de moraal verloren is bij mensen die niet geloven. Goed en kwaad vallen niet samen met gelovig en ongelovig. De ontzuiling heeft in zoverre te maken met het verlies van een maatschappelijke moraal dat er geen plekken meer zijn waar mensen vanzelfsprekend worden gevoed met idealen.’’ Zoals in de tijd van politicus Den Uyl bij de vakbond en de PvdA, terwijl de gelovigen een heel andere boodschap hoorden in de kerk.

,,Over de hele breedte is het kernwoord nu individualisme. Daaruit volgt het neoliberalisme, ieder voor zich. Positief aan de ontzuiling is dat die voor velen in de westerse samenleving een bevrijding is geweest. Je kreeg er individuele vrijheid en verantwoordelijkheid voor terug, maar het zicht op het collectief, iets wat groter is dan jezelf, daar schort het wel aan sinds de ontzuiling.’’

,,In de politiek is het moeilijk om in gesprek te gaan over wat goed is. En het is steeds moeilijker om te komen tot compromissen, nu aan de sterker wordende flanken juist niet naar gezamenlijkheid wordt gezocht. In het politieke midden zit de moeilijkheid meer in het geven van verdieping, aan uitleg bij het nut van besluiten’’, analyseert Stevo Akkerman. ,,Daar is een technocratie ontstaan, waarin de kabinetten-Rutte heel pragmatisch opereren. ,,Je kunt wel zeggen dat je een hekel hebt aan ideologie, maar het is ook een ideologische uitspraak dat de overheid overal buiten moet staan. Dan worden zaken verwaarloosd. Opeenvolgende regeringen schuiven het stikstofprobleem jaren voor zich uit, tot het een crisis wordt, en dat zie je ook bij de andere crises, zoals in de woningbouw en de asielopvang.’’

OMGEKEERD Voor Stevo Akkerman is het vinden van een antwoord op de vraag naar het goede ook een vraag die hij zichzelf stelt. Maar heeft hij een antwoord gevonden? Hij sluit zich aan bij de filosoof Emmanuel Levinas, die opmerkte dat je niet zonder de ontmoeting met de ander kunt. Je kunt de Ander al dan niet schrijven met een hoofdletter en de ander kan ook de planeet of een ander levend wezen dan de mens zijn. ,,De ander doet een beroep op je verantwoordelijkheid. Hoe doe je het goede voor die ander?

Over praktische dingen kan je van mening verschillen’’, merkt Stevo Akkerman op. ,,Maar iemand met een andere mening is niet meteen een slecht mens. Veel mensen kunnen niet meer inzien dat iemand met wie je het niet eens bent daarvoor goede, interessante en valide argumenten kan hebben. En dat het niet zo is dat-ie niet goed bij z’n hoofd is. In negentig procent van de gevallen wil de ander helemaal niet het slechtste, terwijl de maatschappij en de politiek je wel eens de indruk van het omgekeerde geven, alsof maar tien procent het goede wil.

Je kan en mag overal vragen over stellen, ook over de werking van de democratie, maar het kan gevaarlijk worden als je denkt dat je de waarheid en het goede in pacht hebt.’’

Stevo Akkerman geeft zijn lezing zondag 20 november om 10.30 uur in Het Witte Kerkje aan de Dr. Kimmijserlaan 28 in Lunteren.

Henk van IJken