[Burgemeester Nairac] en zijn buren
2 november 2022 om 14:08In de aflevering van vandaag steken we de Kampstraat over, waardoor je vroeger het Stationsplein bereikte en de zogenaamde ‘Armenkamp’, waar later een deel van de woningen voor het spoorwegpersoneel werd gebouwd.
We doen dat niet zonder eerst te hebben opgemerkt dat de naam van Constant ‘Wilms’ is en niet Willems en hem te hebben bedankt voor zijn informatie dat in de oude Gereformeerde Kerk – gebouwd op een stuk grond van ‘Het Schaap’, ooit ook een handel in tweedehands auto’s gevestigd is geweest.
VOERLIEDEN Uit mijn eerste schooljaren, ik bezocht - een keuze van mijn ouders - vanaf 1 april 1953 de Prinses Julianaschool, herinner ik me dat na de garage ’t Centrum er tot aan de Kampstraat een verwaarloosde tuin lag. Daarachter moet een huis hebben gestaan waar ik me niet veel van kan herinneren. In 1705 woonde daar Melis Aertsen, over wie ik niets kon vinden. In 1749 bewoonde Harmen Willemsen het pand. Hij was een jaar tevoren getrouwd met J. Willems en overleed op 28 februari 1767. In 1806 woonde hier Hendrik Hendriksen, van wie ik in elk geval het beroep weet. Hij was kar- of voerman en transporteerde goederen, zand of wat niet al, van de ene naar de andere plaats. In 1827 staat in het eerste bevolkingsregister de naam Jan Goor vermeld, die hetzelfde beroep had. Jan werd in 1798 in Lunteren geboren en trouwde op 19 maart 1819 in Barneveld met Klaasje van Domselaar. Het echtpaar kreeg vijf kinderen, onder wie de op 8 maart 1822 geboren en overleden Annetje. Als naam van de moeder werd toen Klaasje Dantziger vermeld. Jan Goor overleed op 11 januari 1852 en zijn echtgenote op 10 september 1858. Het voermansbedrijf werd overgenomen door Jan’s zoon Hendrik (1825-1890), die was getrouwd met Teunisje van den Berg (1823-1900). Een dochter van dit echtpaar: Hendrika, geboren op 8 juli 1862, trouwde in 1879 met Steven van de Craats (1856-1936), die vervolgens vanuit dit pand zijn beroep als vrachtrijder uitoefende. Beiden overleden in augustus 1936; hij op de vierde en zijn vrouw op 21 augustus.
DE FAMILIE VAN DE CRAATS De in Otterlo geboren Steven van de Craats kreeg samen met zijn vrouw Hendrika tien kinderen. Zoon Gerrit (1886-1960) zette het transportbedrijfje voort en diens broer Hendrik (1889-1972) werkte zich, via brievengaarder en postbode, op tot postkantoorhouder in Terschuur. Hendrik kreeg uit zijn tweede huwelijk met Elisabeth Klarenbeek vijf kinderen, onder wie Steven (1923-2002), die postkantoorhouder in Voorthuizen zou worden en Jan (1929-2004), ooit mijn tweede chef bij de afdeling Bevolking, Burgerlijke Stand en Militaire Zaken, waar ik ooit bij de gemeente Barneveld gestart ben. In 1939 moet het huis al zijn afgebroken. Daar heb ik geen ‘actieve herinneringen’ aan. In 1988/’89 maakte dit gedeelte deel uit van de later op dit gedeelte gebouwde supermarkt ‘Profimarkt’, nu een gedeelte van een deels leegstaand winkelpand.
ZADELMAKERIJ In het pand daarnaast woonde in 1827 wever Willem Bos (1777-1849). Hij was driemaal getrouwd; eerst Maria van der Weerden, vervolgens met de al in 1814 overleden Grietje Riks en daarna met Maria Laurense, die in 1860 overleed. In 1850 woonde de werkster Maria of Maartje van de Meen(t) in dit pand. Ze moet in dat jaar een zoontje gekregen hebben dat Hendrik werd genoemd en al op 20 november 1851 overleed. Maartje trouwde, inmiddels 44 jaar, op 22 februari 1866 met de 31-jarige boerenknecht Hendrik van IJperenburg, die op 27 oktober van dat jaar zou overlijden. Maartje zelf overleed op 18 februari 1882 in Amersfoort. Een dochter van de hiervoor genoemde Willem Bos, de op 6 juli 1815 geboren Catharina, trouwde op 27 april 1848 met de zadelmaker Grardus Johannes (Jan) van Betua (Betuw) (1816-1909), die in het pand aan de Nieuwstraat zijn ambacht ging uitoefenen. Eén van hun drie dochters, Hendrina (1850-1910), trouwde in 1877 met Jan van den Beld (1842-1920), aanvankelijk landbouwer en later zadelmaker. Jan’s vader Harmen van de Beld was in Epe aanvankelijk rad- en later wagenmaker. De relatie wagenmaker en zadelmaker laat het verklaren dat je in de winkel van de familie Van den Beld naast leren riemen en dergelijke, ook touw kon kopen.
Jan en Hendrina kregen vijf kinderen, onder wie de op 29 september 1885 geboren Johannes Hermanus (1885-1962), die de zaak van zijn vader zou overnemen. Hij was getrouwd met Cornelia Maria Schouten (1887-1963). Mogelijk heeft hun zoon Johannes Bernardus (1920-1998) de zaak van zijn ouders nog overgenomen, maar eerlijk gezegd weet ik dat niet. In mijn jeugd stond de winkel er nog wel. Later stond hier garage ’t Centrum van Reindert van de Wal (1911-2004), later Van Veldhuizen en weer later de Profimarkt en nu Plenty Parts.
BURGEMEESTERSWONING Naast Van den Beld stond in een grote tuin een schitterend herenhuis dat in de eerste helft van de negentiende eeuw gebouwd moet zijn. In 1827 woonde daar nog de in Lichtenvoorde geboren wever Jan Berent (Barend) ten Koppel (1782-1866), getrouwd met Geertruida Bloemendaal (1781-1850). Ze kregen vijf kinderen. Hun dochter Johanna zou trouwen het Bernardus Schueler en hun zoon Gerhardus Johannis met Maria Strik, waardoor ze een niet onbelangrijke rol speelden binnen de lokale rooms-katholieke gemeenschap.
Mr. Carel August Nairac, die op 6 december 1815 in Deventer werd geboren, werd op 12 oktober 1841 tot burgemeester van Barneveld benoemd. Aanvankelijk woonde hij op kamers in de Langstraat. Daarna moet hij het herenhuis aan de Nieuwstraat hebben betrokken. Nairac was tweemaal gehuwd; op 16 juni 1848 trouwde hij in Barneveld met Antoinette Caroline Helene van Maanen, geboren op 21 januari 1829 in Amsterdam en overleden ,,na een alleraandoenlijkst lijden” op 20 april 1859 in Barneveld. Zij was een dochter van de Barneveldse arts dr. Jan Rudolf van Maanen en diens echtgenote jonkvrouwe Johanna Theodora Dull.
Hij hertrouwde in Barneveld op 16 april 1864 met Elisabeth Cornelia jonkvrouwe van Borssele, geboren op 9 december 1830 in Amsterdam, dochter van Anthony Willem, baron van Borssele, en Elisabeth Numans. Uit het eerste huwelijk werd op 24 april 1849 in Barneveld een dochter geboren: Antonia Wilhelmina. Zij trouwde op 28 mei 1884, met de Barneveldse gemeentesecretaris Antonie van den Bogert en overleed in Barneveld op 12 maart 1905. Nairac overleed op 5 maart 1883.
Naast zijn interesse voor nieuwe ontwikkelingen op het gebied van wetenschap en techniek had Nairac een grote belangstelling voor de geschiedenis, en in het bijzonder voor de prehistorie. Met de directeuren van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, C. Leemans en W. Pleyte, onderhield hij nauwe contacten. In 1877 ontving hij van de minister van Binnenlandse Zaken een bedrag van f. 600 voor het doen van archeologische nasporingen op de Veluwe. Resultaten van dit onderzoek kan men nog steeds in de collectie van het Barneveldse museum aantreffen.
VAN DEN BOGERT De uit zijn eerste huwelijk geboren Antonia Wilhelmina Nairac trouwde op 28 mei 1884 met Antonie van den Bogert, geboren op 10 juli 1835 in Hedel als zoon van Joost van den Bogert en Cornelia Hoeflake. Uit dit huwelijk werden in Barneveld twee kinderen geboren: Antoinette Cornelia Elizabeth, geboren op 22 augustus 1887 en op 9 februari Joost Carel August. Hij werd ambtenaar ter secretarie en zou op 8 mei 1911 in Barneveld overlijden. Zijn dochter trouwde op 4 november 1914 met de ingenieur Fraij Molho.
Na het overlijden van burgemeester Nairac betrok zijn schoonzoon, inmiddels gemeentesecretaris van Barneveld, het mooie huis aan de Nieuwstraat. Van den Bogert overleed in Barneveld op 21 februari 1920. Wie er daarna in het huis woonde, is mij niet bekend. In 1939 woonde garagehouder Reindert van de Wal er in elk geval. Later werd er, op de hoek van de Nairacstraat, een ‘twee-onder-één-kap’ pand opgetrokken, waar onder andere het hoofd van de MULO-school Gerard van Raaij en het verzekeringskantoor van B. de Boer in gevestigd zijn geweest. Dit pand sluit mooi aan bij de bebouwing van de Nairacstraat.
