‘Aan de wandel
met [vogelaar]
Nico de Haan’
Nico de Haan overhandigde aan zijn goede vriend, schrijver en cabaretier Hans Dorrestijn onlangs het twintigduizendste exemplaar tijdens een wandeling in Zalk, waar De Haan opgroeide als zoon van een dominee van de Nederlands Hervormde Kerk en waar zijn liefde voor het vogelen ontstond.
,,Eigenlijk is het te danken aan de coronacrisis dat dit boek er is gekomen’’, vertelt De Haan tijdens een wandeling die we maken rond kasteel Renswoude, een gebied waar hij regelmatig met zijn verrekijker en telescoop op pad gaat om vogels te spotten. ,,Het land ging in lockdown en ineens waren er geen cursussen en workshops meer te geven of excursies te leiden. Je moet iets met je tijd aan en dus was dat een uitstekend moment om een bij mij al langer bestaand plan ten uitvoer te brengen: het maken van een gids die iedereen in staat stelt makkelijker vogels te herkennen. Er bestaan natuurlijk al tal van vogelboeken en -gidsen, maar die zijn voor het grote publiek vaak niet heel gebruiksvriendelijk.''
TROTS ,,Al die boeken borduren namelijk voort op de wetenschappelijke indeling van vogelsoorten in ordes, families en geslachten, zoals de beroemde Zweedse bioloog Linnaeus die driehonderd jaar geleden heeft gecatalogiseerd'', legt hij uit. ,,Neem bijvoorbeeld het feit dat de kraai tot de zangvogels behoort; dan snap je meteen dat het opzoeken van die vogel in dit systeem van classificatie hartstikke lastig kan zijn, want ik denk dat maar weinig mensen bij een kraai aan een zangvogel denken. Om het herkennen van vogels makkelijker en toegankelijker te maken, heb ik een gids gemaakt waarin een vogel gezocht kan worden op zowel kleur, gedrag, vorm en leefgebied.
De kraai vind je daarin bijvoorbeeld terug in drie van de vier zoekgebieden, waardoor de informatie over deze vogel veel simpeler te vinden is. Ik ben echt trots op deze gids met de prachtige tekeningen van Elwin van der Kolk, de beste vogelillustrator van Nederland. Bovendien, als ik morgen omval, zou het zonde zijn als al mijn kennis verloren gaat. Niet dat ik dat van plan ben, maar ik vond het wel een hele goede reden om dit boek te schrijven.’’
BAARDMANNETJES Adel verplicht, zou je bijna zeggen als je kijkt naar de staat van dienst van De Haan. De oud-directeur van de Vogelbescherming Nederland is al vele jaren een regelmatige gast op radio en televisie. Hij verwierf bekendheid met televisieprogramma’s zoals ‘Vogels kijken’, ‘Natuurlijk Nico’, ‘Bosch, Beuk & Haan’ en natuurlijk het meest recent ‘Baardmannetjes’, waarin hij samen met Hans Dorrestijn op zoek ging naar zeldzame vogels. Daarnaast runt De Haan zijn eigen bedrijf, Vogelkijkcentrum Nederland, dat onder meer cursussen, workshops en excursies verzorgt.
Hoe eenvoudig het voor de leek is, om aan de hand van zijn nieuwe gids vogels te determineren, mag ik van de auteur/bedenker zelf uitproberen op onze excursie in de natuur van Renswoude. Gewapend met verrekijker en telescoop betrekken we onze eerste spotplek aan de rand van de vijver achter het kasteel. Een eend kan ik in de regel vanuit de verte nog wel in het water herkennen, maar ingezoomd door het glas van de telescoop blijkt er heel wat meer eenden-variëteit rond te zwemmen dan ik had verwacht. ,,Die wilde eenden ken je wel’’, zegt De Haan wijzend op de in vrijwel alle vijvers in groepen levende wilde eenden, waarvan de mannetjes herkenbaar zijn aan hun karakteristieke groene kop met witte ring.
Hij richt mijn aandacht vooral op de ‘beton-grijze’ eenden die van nabij gezien een fijn gemarmerd verendek blijken te hebben en een zwart achterlijf. ,,Je weet wat het is, dus zoek in de gids maar onder ‘Vorm’ bij ‘Het is een eend’. De krakeend is in de gids snel gevonden. De eend dankt zijn naam volgens Nico aan het typerende krakgeluid wat hij voortbrengt. De meer beigeachtige vrouwtjes van de krakeend zijn, zo wijst hij, goed te herkennen aan wat hij noemt ‘het witte suikerklontje op de kont’. Mijn volgende opdracht is de informatie over de parmantige meetkoeten in de vijver boven water te krijgen. Daarvoor laat Nico mij zoeken in de sectie ‘Leefgebied’ bij ‘Ik ben in stad en park’. ,,Maar je kunt ‘m met de zoekmethode van deze gids bijvoorbeeld ook vinden door in de sectie ‘Gedrag’ te kijken bij ‘Vogels die helemaal onderduiken’ of onder ‘Kleur’ bij ‘Zwarte of bijna geheel zwarte vogels’,’’ legt hij uit.
,,Nooit geweten dat een Vlaamse Gaai een begenadigd imitator is van andere vogels
SOEPGANZEN Met het ‘Gewiekste Vogelboek’ in de hand vervolgen we onze wandeling, waarbij De Haan regelmatig even pas op de plaats maakt als hij iets in de struiken ziet zitten of boven de boomtoppen ziet scheren. Het koppel ganzen dat we in een verder op gelegen weiland ontwaren, keurt hij geen extra blik waardig. ,,Soepganzen’’ zegt hij laatdunkend. ,,Zo noemen wij vogelaars die gedomesticeerde vogelsoort die zowel in een witte als een gevlekte variant voorkomt; vaak door kruisingen. De witte wordt door niet-vogelkenners vaak nog wel eens ‘herkend’ als een ‘sneeuwgans’. Was het maar waar, denk ik dan, want die zijn buitengewoon zeldzaam. Ik heb er in elk geval in Nederland nog nooit één waargenomen.’’
De buizerd die we even later zien vliegen over hetzelfde weiland trekt wel het oog van de vogelliefhebber. De snelle roofvogel verdwijnt helaas al vrijwel op hetzelfde moment in de verder op liggende bomenrand. Maar niet getreurd, want ook als er geen in het oog springende soorten zijn waar te nemen, is De Haan een onderhoudend causeur als het gaat over vogels.
Nooit geweten dat een Vlaamse Gaai, die bekend staat om zijn krijsende alarmkreet, een begenadigd imitator is van het geluid van andere vogels en daar graag gebruik van maakt om andere vogelsoorten te pesten. Nooit gezien dat vogels ook spelen door bijvoorbeeld koprollen te maken in de lucht of aan elkaars staart te trekken.
Sinds mijn excursie met Nico de Haan weet ik voortaan ook dat de op afstand moeilijk uit elkaar te houden kraai en roek kunnen worden herkend aan hun manier van voortbewegen: ,,Een kraai vliegt en een roek roeit met zijn vleugels.’’ Ook over het aanwijzen van de slimmerik van de vogelwereld, hoeft Nico geen moment te denken. ,,Dat is de kauw. Die kletsen wat af. De paartjes zijn trouw voor het leven en vliegen, ook in groepen, altijd zij aan zij. Ze slapen in groepsverband en in welke boom of bomen dat gebeurt, wordt bepaald door een kauw die de baas is. De kauwen kennen namelijk een soort kastensysteem met boven- en onderklassen. Keihard. Als je geboren bent als een lage kauw-vrouw, dan kun je de mogelijkheid tot emanciperen of hogerop komen echt wel vergeten’’, weet De Haan, die mijn beeld van de blauwogige gasten in mijn tuin voorgoed heeft bijgesteld.
VIRTUOZE VOGELZANGGIDS Van enige rust na het verschijnen van De Gewiekste Vogelgids, blijkt in Huize De Haan overigens nog geen sprake te zijn. Nico vertelt namelijk al weer druk bezig met een nieuw project: De Virtuoze Vogelzanggids, die volgend jaar moet verschijnen. ,,Eigenlijk was ik daarmee, als onderdeel van De Gewiekste Vogelgids, al begonnen. Mijn uitgever vond echter dat de gids zonder dit extra hoofdstuk al dik genoeg was. Daarom hebben we besloten er een apart boek van te maken. Superzangers, brabbelaars, lawaaimakers en stotteraars; ze komen allemaal aan bod in de nieuwe uitgave, waarin je ook door het scannen van een QR-code het geluid van een bepaalde vogel te horen krijgt. Plus natuurlijk nog wat meer informatie over de vogels van mij. Die teksten ben ik momenteel aan het inspreken.''
Dat Nico de Haan is nog lang niet is uitverteld over de wondere wereld van de vogels, is zonneklaar. De afspraak om volgend jaar, met de nieuwe gids in de hand, weer een uitstapje te gaan maken om de gevederde concerterende vrienden te beluisteren, staat dan ook al.
