Edese Frank Peersman zorgt voor 93 nieuwe namen op monument voor gevallen militairen

3 december 2021 om 07:36 Historie

EDE Vier jaar geleden werd de Edese kolonel b.d. Frank Peersman door de commandant van het Regiment verbindingstroepen gevraagd om een onderzoek te starten naar militairen die als verbindelaar in dienst zijn omgekomen. Het doel was oorspronkelijk om de namen op het bestaande monument een gezicht te geven. Maar tijdens zijn onderzoek kwam hij een groot aantal nieuwe namen tegen. Onlangs presenteerde Peersman een lijst met 93 nieuwe namen op het nieuwe monument in Garderen.

In het begin vielen de verbindelaars nog onder de genie. De verbindingsdienst is een legeronderdeel dat ervoor zorgt dat een commandocentrum verbinding kan maken met andere commandocentra, zodat troepen met elkaar in contact blijven. Vroeger ging dat via telegraafdraden en later via radio’s. Op de kazerne in Ede heeft jarenlang een monument voor de gevallenen van de verbindingsdienst gestaan, een Nederlandse leeuw uit 1778, die in de Tweede Wereldoorlog nog op een brug in Rotterdam stond. Peersman: ,,De soldaten die de brug verdedigden tegen de inval van de Duitsers waren verbindelaars en zij hebben bij de aanval het leven gelaten. Hun namen zijn op dit eerste monument gekomen in 1991. Van de gemeente Rotterdam kreeg de Edese kazerne waar de verbindingsdienst toen gelegerd zat één van de leeuwen in bruikleen in 1960. De kogelgaten zijn nog zichtbaar.” De leeuw verkaste in 2010 toen de kazerne ophield met bestaan naar de kazerne in Amersfoort, waar hij door verbouwingen en het aanleggen van een nieuwe weg op het terrein in 2021 weer werd verhuisd, nu naar Garderen, waar het Regiment Verbindingstroepen gelegerd is. Peersman: ,,Ik werk al jaren als vrijwilliger voor de Historische Collectie Verbindingsdienst die in Amersfoort zit, maar heb van meer archieven gebruik gemaakt voor mijn zoektocht.”

De kogelgaten zijn nog zichtbaar

TESSERS Het was een lastige zoektocht, omdat de medewerkers van de verbindingsdienst organisatorisch nog waren ingedeeld bij de genie.  De zoektocht vond initieel plaats op internet, maar ook in de archieven van het KNIL en van Defensie. ,,De meeste verbindelaars zijn in Zuidoost Azië om het leven gekomen. Ik denk dat tachtig procent van de gevallenen in Indonesië in krijgsgevangenschap aan de Birma Spoorlijn en in Japanse werkkampen is omgekomen.” 

Eén van de meest ingrijpende verhalen vond Peersman het verhaal van de familie Tessers. ,,Dit was nog erger dan de film Saving Private Ryan, waarbij een groep soldaten op zoek gaat naar soldaat Ryan, die uit de oorlog wordt gehaald omdat zijn broers al omgekomen zijn. Het gezin Tessers verloor in de oorlog in Nederlands Indië vier zoons en een schoonzoon. Eén van hen kwam om in een Japans werkkamp, de anderen werkten zich dood aan de Birma Spoorlijn. Twee van de broers waren verbindelaars. Hun vader was ook militair, maar hij was rond 1920 de dienst uit gegaan. Toen de Tweede Wereldoorlog begon, heeft hij zichzelf aangemeld als vrijwilliger, maar ze wilden hem niet inzetten. Hij is toen een aantal verzetsgroepen begonnen samen met een zoon die nog niet het leger in moest. Deze vader is ook gevangen genomen geweest door de japanners en ondervraagd, en kwam volgens een eigen beschrijving niet ongeschonden uit de oorlog. Ik was heel verbaasd toen ik erachter kwam dat hij het wel had overleefd, want als de Japanners maar dachten dat je iets fout deed, werd je al vermoord.” 

Op het monument prijkt nog een opvallende naam, die van sergeant Terlingen. ,,Ik kwam tijdens mijn onderzoek erachter dat hij getrouwd was met een Surinaams meisje, iets wat destijds heel bijzonder was. Suriname behoorde in die tijd nog tot Nederlands Oost Indië. Hier heeft hij zijn vrouw leren kennen.” In 1946 is zijn vrouw in Nederland gaan wonen bij zijn moeder in Maastricht en werd hij zelf uitgezonden naar Batavia. Hij reisde via Amerika en werd ingedeeld bij de Verbindingsafdeling van de T-Brigade. ,,Hij is overleden op 4 augustus 1947 te Semarang toen hij struikelde bij de opstelling van een radiowagen in de omgeving van Salatiga, waarbij de stengun van zijn schouder viel. De stengun was niet voorzien van een dubbele veiligheid. Een schot ging af toen het wapen de grond raakte en een kogel trof hem in zijn rechterbovenbeen. Hij werd nog naar de Bataljons Hulppost in Semarang gebracht, maar door bloedverlies is hij overleden en hij ligt begraven op het Nederlands ereveld Candi te Semarang. Hij was op dat moment 27, maar was de hele wereld al over geweest voor zijn werk.”

Het gezin Tessers verloor in de oorlog in Nederlands Indië vier zoons en een schoonzoon

Lange tijd is de verbindelaar Willo Martens de enige geweest die als gesneuvelde in de balkanoorlog in Bosnië op het monument stond. ,,Ik ben tijdens het onderzoek erachter gekomen dat er nog een verbindelaar in actieve dienst was, die weliswaar op verlof in Nederland is overleden, maar toch in actieve dienst was toen hij overleed, omdat de verlofperiode deel uitmaakt van de uitzending. Hij wordt wel genoemd op het nationaal monument in Roermond, maar niet in Ede en Amersfoort, vandaar dat ook hij is toegevoegd.” 

MONUMENT Onlangs is er een grote ceremonie geweest voor de onthulling van het nieuwe monument, waar ook nabestaanden en familie van de gevallenen bij aanwezig waren. Dankzij het werk van Peersman zijn er 93 nieuwe namen aan toegevoegd. ,,We hebben veel moeite gedaan om nabestaanden te achterhalen. Veel van de omgekomen militairen hadden nog geen gezin. Er waren heel wat nabestaanden die niet wisten dat er een monument was speciaal voor verbindelaars. Vanaf nu worden zij ieder jaar structureel uitgenodigd voor de herdenking in Garderen. Hier worden ook alle namen op genoemd.” Nu al kreeg Peersman veel reacties van nabestaanden op het nieuwe monument, de leeuw die geflankeerd wordt door zuilen met de namen. ,,Eén van de nabestaanden kwam mij een boek brengen waar ook verbindelaar Rudolf von Mansveldt in voorkwam. Hij had zelfs een patrouillerapport waarin beschreven werd hoe Rudolf overleed. Alle informatie die we uit familiearchieven en archieven van de collecties waarin ik heb gezocht hebben gevonden, wordt gepubliceerd in een digitale informatiezuil bij de Historische Collectie Verbindingsdienst. Op deze manier kunnen nabestaanden en bezoekers snel veel informatie vinden over de verbindelaars.” 

Bij de onthulling zei Peersman dat hij niet weet of het een compleet beeld is. ,,Ik heb er onlangs weer twee gevonden. Soms werden verbindelaars ingedeeld bij een infanteriebataljon en moet je er net tegenaan lopen in een archief dat iemand verbindelaar was. Alle namen die ik de komende jaren nog tegen ga komen worden uiteindelijk ook op het monument vermeld.”

Door Maranke Pater