‘Op Weg’ met pelgrims, koningen en toeristen

27 november 2021 om 11:00 Historie

BARNEVELD Parallel aan de snelweg A1 ligt de oude rijksweg tussen Amersfoort en Apeldoorn. Al zes eeuwen maakt een bonte stoet van reizigers gebruik van dit traject. Oud-gemeentearchivaris Gerjan Crebolder schreef er een boek over: ‘Op weg’.\

Door de coronapandemie is de belangstelling van de Nederlander voor zijn eigen land als vakantiebestemming sterk toegenomen. 

Deze interesse voor het culturele erfgoed bracht auteur Crebolder ertoe een boek te schrijven over alle aspecten van deze eeuwenoude weg. ,,Ik heb de route zelf in vier etappes gefietst, samen met Jim Bakker, oud-dierenarts uit Kootwijkerbroek. Die persoonlijke ervaringen kon ik ook verwerken in het boek.”

MARIABEELDJE Deels verschenen de hoofdstukken van het boek al in een lange serie in de Barneveldse Krant. In het eerste deel gaat het over de verschillende functies van de route en in het tweede deel liggen de plaatsen onder de loep: Amersfoort, Hoevelaken, Terschuur, Voorthuizen, Stroe, Garderen, Oud-en Nieuw Millingen en Apeldoorn.

De route van zo’n zeventig kilometer blijkt meer functies te hebben gehad dan de meeste mensen beseffen. ,,Wie weet bijvoorbeeld dat het ooit een middeleeuwse pelgrimsweg is geweest? In de veertiende eeuw vond een vrouw in het water van de Eem namelijk een Mariabeeldje, waaraan ze wonderlijke eigenschappen aan toedichtte. Het werd aanbeden in de Onze Lieve Vrouwenkerk. Van heinde en verre kwamen pelgrims hier naar toe, zelfs vanuit de omgeving van de Oostzee. Dat hou je niet voor mogelijk. Het behoorde tot de belangrijkste bedevaartsoorden in midden Nederland. In de Oud-Katholieke Gemeenschap wordt nog iets van gruis van dat beeldje en een schilderijtje van die vondst bewaard.”

De route betrof ook een hessenweg, waarover handel werd bedreven. ,,De hessenkarren trokken enorme sporen over de weg, die wel vijftien meter breed werd, omdat er zoveel verkeer overheen kwam.”

HET LOO Het behoorde ook tot de belangrijkste postroutes van ons land, van Amsterdam, via Amersfoort, Deventer verder naar Hamburg of Hannover. ,,Moet je je voorstellen dat brieven tot 1809 over een onverharde zandweg werden vervoerd. Het duurde wel even voordat de post bezorgd werd. Daar zijn leuke beschrijvingen van.”

Het traject mag je ook als een koninklijke weg typeren, want hij leidde naar paleis Het Loo bij Apeldoorn. Vanaf de tijd van Willem de Derde in de zeventiende eeuw, weet Crebolder. ,,Hij liet dat paleis bouwen. Verder speelden daar Willem de Vijfde, Lodewijk Napoleon, Willem één, twee, drie en Wilhelmina een rol. Daarna houdt het op, want Juliana heeft er nooit gewoond. Er zijn schitterende beschrijvingen van de manier waarop ze naar het westen van het land gingen. Zo vertelde Constantijn Huijgens, als persoonlijke secretaris van Willem de Derde, dat hij zijn boterham at in De Nieuwe Herberg in Voorthuizen. Dit is tegenwoordig Huize Zandbergen, waar nu De Drieklomp in gevestigd is. Dat zijn leuke details.”

Crebolder noemt de route ook dodenweg, omdat reizigers tijdens de hongerwinter van ‘44-’45 in de oorlog werden beschoten en het leven lieten. ,,Mensen uit het westen van het land waren op zoek naar eten en werden daar neergeschoten door de Duitsers of geallieerde vliegtuigen. Dat was een ramp! Er zijn op deze weg ook honderden militairen om het leven gekomen in de omgeving van Nieuw-Millingen.”

SCHILDERIJEN Het betreft vanaf de negentiende eeuw ook een fiets- en wandeltraject, uiteraard ook voor toeristen. ,,Voor menige vakantieganger uit het westen van ons land was de weg vroeger het begin van een zomervakantie. Bovendien had je de zogenoemde Grande Tour, die studenten wandelden als afsluiting van hun studie. En die liep ook over deze weg. Verder bezochten mensen Het Loo, om het paleis en de tuinen te bekijken. Dat was toen al beroemd. Ook daarover kon ik verhalen vinden in oude bronnen.”

Het boek heeft 224 pagina’s en is rijk geïllustreerd met 226 afbeeldingen. Dat zijn veel schilderijen, bijvoorbeeld met afbeeldingen uit het Rijksmuseum. ,,Het moest geen plaatjesboek worden, maar je moet ook iets kunnen zien. Het is een mix van verhalen en illustraties.” ‘Op Weg’ is mooi vormgegeven, waardoor de lezer als het ware wordt meegenomen door de geschiedenis van dit weggedeelte, met de nadruk op de reizigers die er al die eeuwen gebruik van maakten.

ARCHIVARIS Gerjan Crebolder weet als oud-gemeentearchivaris van Barneveld zijn weg te vinden in oude bronnen. ,,Het boek is grotendeels gebaseerd op archiefonderzoek, maar ook uit literatuuronderzoek. ‘Mijn toekomst ligt in het verleden’, zeg ik weleens. Om terug te gaan in de tijd moet je terugvallen op dagboeken en andere oude bronnen, want mensen van een paar eeuwen geleden kun je nu eenmaal niet meer spreken.” Dat dit toch verhalen opleveren die verre van saai zijn, bewijst Crebolder in zijn boek: het staat vol boeiende, grappige verhalen en details. Het is een ode aan een bijzonder stuk weg met een lange historie.

‘Op Weg’ is full colour en gebonden uitgevoerd (met een hard kaft) en kost 20 euro. Het is te koop bij alle (internet)boekhandels. 

Freek Wolff