5700 Barnevelders hebben moeite met lezen, schrijven of rekenen
12 september 2021 om 07:36 MaatschappelijkBARNEVELD De invloed op het hele leven is groot wanneer je veel moeite hebt met lezen en schrijven. Er zijn naar schatting 5.700 inwoners in de gemeente Barneveld laaggeletterd. Dat is veel. Jelly van Rinsum is coördinator van Taalhuis Barneveld. Zij en Susan Finke van NLtraining lichten toe wat dit voor deze mensen betekent en hoe zij de helpende hand toesteken.
De openbare bibliotheek is bij uitstek dé locatie om dit gesprek te voeren, in de Week van Lezen en Schrijven (6 tot en met 12 september). Dat is een landelijke campagne die aandacht vraagt voor laaggeletterdheid.
,,Gisteren was er een avond met personen die Nederlands als moedertaal hebben, die noemen we NT1-ers. Die zijn moeilijk te bereiken, omdat zij zich vaak erg schamen voor het feit dat ze veel moeite hebben met lezen, schrijven, rekenen en digitale vaardigheden. Wij zeggen dat dit niet nodig is en dat je er iets aan kunt doen!”, steekt Jelly van wal.
Laaggeletterden zijn vooral werkzaam in de bouw, agrarische sector, industrie en schoonmaakbranche, maar er zijn ook laaggeletterde mensen op kantoor of zelfs als leidinggevende werkzaam. Het aantal Barnevelders dat moeite heeft met deze basisvaardigheden, loopt parallel aan het gemiddelde in Nederland. De term ‘laaggeletterd’ is van toepassing als iemand het mbo3-niveau niet heeft, wat nog best een aanzienlijk hoog criterium lijkt. ,,Dat wil niet zeggen dat alle vmbo’ers laaggeletterd zijn, maar als iemand daarna van school gaat en zich niet ontwikkelt dan wordt hij uiteindelijk laaggeletterd. Want het is onderzocht dat je mbo3 nodig hebt om goed mee te kunnen doen in onze maatschappij.”
Naast het goed kunnen lezen van bijvoorbeeld de krant, wijst Jelly op dagelijkse dingen die flink wat taalkennis vragen om ermee om te kunnen gaan. Daarbij kun je denken aan de communicatie over je digiD, de corona-app en met instanties als de Belastingdienst, het UWV, banken, energieleveranciers, de gemeente en het ziekenhuis. ,,Wanneer laaggeletterden hier vastlopen, missen ze de aansluiting. En denk eens aan het opstellen van een testament bij een notaris of het kiezen van een hypotheek, zorgverzekering of andere verzekering. Dat zijn al moeilijke dingen voor mensen die geletterd zijn, dus is dit voor laaggeletterden helemaal ingewikkeld”, vertelt Susan.
STRATEGIE Ze zegt dat van de groep laaggeletterden tien procent op basisschoolniveau zit, maar dat negentig procent net onder het niveau zit om goed te kunnen functioneren. ,,Vaak hebben ze wel werk en doen ze niks aan hun laaggeletterdheid, omdat ze een strategie hebben bedacht om er toch mee om te kunnen gaan. Zoals een echtgenoot die thuis voor alle administratie zorgt. Maar als die wegvalt, heb je een probleem. En deze categorie mensen mist kansen, zoals het goed kunnen begeleiden van je kinderen en kleinkinderen, zij ontvangen geen toelages omdat ze niet weten hoe dit aan te vragen en hebben een slechte gezondheid omdat ze de productetiketten niet kunnen lezen. Er zitten dus veel gevolgen aan vast.”
Laaggeletterden zijn in meerdere opzichten kwetsbaar
Susan Finke is projectleider bij taalaanbieder NLtraining, een organisatie die in veel steden werkzaam is en ook samenwerkt met gemeenten in de Regio Foodvalley. ,,Mensen gaan bij ons een traject in en na een jaar ga je formeel een niveau omhoog. Daarbij maken we onderscheid tussen de NT1-ers en de NT2-ers. In de tweede groep gaat het om anderstaligen (mensen met een migratieachtergrond, red.). De cursisten volgen bij ons twee keer per week een dagdeel van drie uur les; dat kan zowel op locatie als online, in de ochtend of de avond. In Barneveld gaan we in gesprek met wijkcentra als leslocatie, om zo dicht mogelijk in de buurt te zitten.”
LAGERE DREMPEL De cursussen zijn gratis, omdat de gemeente deze betaalt. Drie jaar geleden startte de gemeente Barneveld met het Taalhuis om, gevestigd in de bibliotheek, om de drempel voor inwoners te verlagen om hulp te vragen voor het beter leren lezen, schrijven en rekenen. Dit is een samenwerkingsverband met organisaties als de gemeente, de bibliotheek, het Centrum voor Jeugd en Gezin, Welzijn, Quality Communication, de basisscholen in de gemeente en NLtraining. ,,Het Taalhuis is dus eigenlijk een netwerk en is een landelijk fenomeen in veel gemeenten. Dat vind je in deze omgeving ook in vrijwel alle gemeenten van Foodvalley”, zegt Susan.
In haar ontmoeting met laaggeletterden hoort Jelly vaak dat mensen vroeger vaak achterin de klas moesten zitten. Ze kregen geen aandacht. ,,Zoek het maar uit, echt heel erg. Dat gebeurde vooral tientallen jaren geleden, maar ook nu komen er nog steeds laaggeletterden bij. Dat zijn ook jongeren onder de dertig jaar. Zij gaan met onvoldoende basisvaardigheden van school. Wanneer het voor jongeren tot hun achttiende al enorm hangen en wurgen was om daar doorheen te komen, wil je niet meer naar school en word je laaggeletterd.”
GROTE SCHAAMTE Jelly merkt dat de NT1-ers - met beperkte taalvaardigheden - het moeilijkst te vinden zijn, omdat grote schaamte hen in de weg staat om over de drempel te stappen. ,,We willen deze mensen graag begeleiden. Dat kan zijn dat een van onze taalvrijwilligers met iemand oefent of dat iemand wordt doorverwezen naar NLtraining of andere taalaanbieders. Daar is wel vertrouwen voor nodig. Daarom houden we bij het Taalhuis in de Bibliotheek twee keer in de week spreekuur, op dinsdagavond en woensdag overdag. Een docent onderzoekt wat het niveau van iemand is. Vaak komen ze pas bij ons wanneer mensen actief meegenomen zijn door iemand van de organisaties met wie wij samenwerken. Soms slepen mensen hun partners aan hun haren naar ons toe, omdat ze geen zin meer hebben om alles voor de ander te doen. Van het aanvragen van vrije dagen en een rijbewijs tot aan het betalen van rekeningen.”
De schaamte van mensen is vaak erg groot om de stap te nemen naar het bijspijkeren van lezen en schrijven. De ervaring leert echter dat mensen die moeite heel snel van zich af kunnen schudden. Waarna ze aan de slag kunnen met lesmateriaal dat passend is bij hun niveau. ,,Met boekjes over bijvoorbeeld je werk, school of de kinderen. Maar als iemand de wens heeft om betere emails te schrijven, dan wordt hij daar in getraind.” Susan wijst erop dat anderstaligen ook nog het spreken moeten leren, iets waar NT1-ners (,,gelukkig’’) niet mee te maken hebben.
De impact op de kwaliteit van leven is voor laaggeletterden bijna altijd heel groot. ,,Ik weet van een man die drie maatpakken naar z’n werk meenam, omdat hij onderweg - naar zijn afspraken - enorm transpireerde. Want hij was zo bang dat hij tijdens zijn werk met letters te maken zou krijgen. Laaggeletterden zijn meestal sterren in het verzinnen van smoezen om niet te hoeven lezen of te schrijven. Zo weet ik van iemand die standaard een mitella in zijn auto had, die hij omdeed als hij bang was dat hij moest gaan schrijven. Dergelijke dingen kosten dagelijks zoveel energie en hebben grote invloed op je kwaliteit van leven.”
ZELFVERZEKERDER Susan en Jelly zien dat mensen enorm zelfverzekerder worden, wanneer ze werken aan hun basisvaardigheden, omdat ze minder afhankelijke worden. Helaas wachten laaggeletterden vaak erg lang voordat ze actie ondernemen. Susan: ,,Dan denk ik aan dat voorbeeld van de kikker in een pan, waarin het water langzaam gaat koken. Hij blijft zitten, net zolang totdat het te heet wordt. Pas dan springt hij eruit. Dat is jammer en niet nodig.”
Laaggeletterdheid kost de gemeenschap één miljard euro per jaar. Hogere gezondheidskosten, kosten voor uitkeringen, lagere productiviteit van de laaggeletterden die werken en gemiste belastinginkomsten zijn de grootste kostenposten vertelt Jelly refererend aan een onderzoek van PriceWaterhouseCoopers.
,,Laaggeletterden zijn in meerdere opzichten kwetsbaar. Denk maar aan het lezen van de bijsluiter van je medicijnen. Huisartsen komen ook met deze mensen in aanraking. Dan hopen wij dat ze die personen met ons in contact brengen. De schaamte bij laaggeletterden is niet nodig want er zijn veel mensen met dezelfde problemen. En we hopen dat alle mensen in de kring om hen heen hen aanmoedigen er wat aan te doen.”
Freek Wolff
