'Wij zijn een [nuchter en direct] volkje'

19 juni 2021 om 09:27

Het was rond de eeuwwisseling toen Jan Vlaanderen door zijn toenmalige werkgever, een transportbedrijf uit Valkenswaard, op het spoor van een emigratie naar Tsjechië werd gezet. ,,Ze wilden graag in dat land een nieuwe vestiging op poten zetten en vroegen of dat niets voor mij was.” Op dat moment stond de nu 67-jarige Vlaanderen wel open voor een nieuwe uitdaging. Hij was recent gescheiden, zijn kinderen waren het huis uit. ,,Ik was toe aan een nieuwe start. Dat ik naar Tsjechië zou vertrekken, maakte mij niet zoveel uit. Ik ging erheen voor werk en zou wel zien. Ik kon altijd weer terug.”

De realiteit van nu is dat hij inmiddels al meer dan twee decennia nabij Brno, de tweede stad van het land, woont. ,,Je kunt Praag en Brno in Tsjechië wel vergelijken met de steden in Nederland. Praag, de hoofdstad, is net als Amsterdam de stad waar de dienstverlening zit, waar veel kantoren zitten. In Brno, dat ruim een half miljoen inwoners heeft, wordt gewerkt, net als in Rotterdam. In deze regio zit de industrie met bijvoorbeeld veel metaalbedrijven. Ook de kleding- en schoenenindustrie is hier sterk vertegenwoordigd”, schetst Vlaanderen.

VOOROORDELEN De kennismaking met Tsjechië beviel uitstekend. ,,Mensen die het land niet kennen, hebben veel vooroordelen. Ze denken dat het nog een oostblokland is, waar weinig te beleven valt. Maar ik vind het hier prachtig. Brno heeft een mooie binnenstad, ook qua bouwstijl. Daarnaast is de natuur hier schitterend en, als je de Tsjechen eenmaal hebt leert kennen, zijn de mensen hier ontzettend hartelijk. Een drankje in het café of het restaurant, dat hoort er hier echt bij.”

Hij vertelt het nu alsof het integreren zo eenvoudig was, maar daar is flink wat tijd overheen gegaan. Het kostte Vlaanderen namelijk best wat moeite om, naast natuurlijk zijn werk, zijn draai te vinden. ,,Met de zaak ging het allemaal voor de wind, maar eromheen moet je natuurlijk ook je leven opbouwen, hé.”

En dat begint met taal. ,,Ik vind dat waar je heengaat, je je ook moet aanpassen, liefst zo snel mogelijk. Dus ben ik meteen op taalles gegaan. Dat heeft natuurlijk geholpen, want inmiddels spreek ik de taal redelijk tot goed. Ik kan mij prima redden, al blijft de grammatica ingewikkeld. Maar het Tsjechisch onder de knie krijgen, was echt wel lastig.”

DIRECT VOLKJE Daarnaast moest Vlaanderen ook wennen aan de mentaliteit van de Tsjechen. ,Wij Nederlanders zijn een nuchter en direct volkje. Wij zeggen waar het op staat en geven elkaar, als het nodig is, ook kritiek.” In het Oost-Europese land - al zeggen de Tsjechen dat hun land in Centraal-Europa ligt - is men ‘meester in het omzeilen van die dingen’.

,,Ik kwam er door schade en schande achter dat verantwoordelijkheid nemen in Nederland en Tsjechië twee verschillende dingen zijn. Vraag je in Nederland iemand om een bepaalde taak op zich te nemen, dan weet je dat het goed komt. Hier ligt dat toch wat anders. Tijdens vergaderingen zeggen ze dan: ‘Ja, ik begrijp het’. Maar als puntje bij paaltje komt, blijkt dat toch anders te liggen. Dan begrijpen ze het toch niet, maar trekken ze ook niet aan de bel om het alsnog op te lossen.”

Het heeft volgens Vlaanderen ook te maken met een bepaalde gereserveerdheid onder de Tsjechen. ,,Misschien heeft dat te maken met het communistische verleden, dat vind ik moeilijk om te zeggen. Maar je merkt dat ze met hun hoofd het liefst niet boven het maaiveld steken. Zij zijn ook heel erg op zichzelf. Daardoor duurde het voor mij als Nederlander ook best een poosje voor ik ertussen kwam.”

SCHERPENZEELSE BEDRIJVEN Dankzij zijn werkzaamheden bouwde Vlaanderen echter wel vanaf de allereerste dag contacten op. Na acht jaar voor het transportbedrijf uit Valkenswaard werkzaam geweest te zijn, besloot hij in 2009 om voor zichzelf te beginnen. Hij begon zijn eigen transportexpeditiebedrijf en werkte vanuit Brno ook veelvuldig samen met Scherpenzeelse bedrijven als Mandersloot en Van Heugten Transport. Ook collega’s als De Greef uit Woudenberg en het toenmalige Van Manen uit Barneveld deden veelvuldig een beroep op Vlaanderen. ,,Vanuit Oost-Europa deed ik veel zaken met bedrijven uit de Benelux. Mijn klanten vonden het erg prettig dat ik dat ik hen kende en andersom. Dat leverde vruchtbare samenwerkingen op.”

Vlaanderen legt uit dat de levensstandaard in Tsjechië, zeker 10 jaar geleden, moeilijk te vergelijken is met wat Nederlandse huishoudens te besteden hebben. ,,Dat is het voordeel van ondernemen in Oost-Europa, de lonen liggen nog een stuk lager. Een maandloon van 1000 euro - hier betalen we nog met kronen - was 10 jaar geleden een uitstekend salaris, al wordt die kloof met West-Europese normen langzamerhand wel gedicht. De salarissen zitten de laatste jaren flink in de lift. Dat is ook een gevolg van de economie hier, want die was flink aan het groeien.”

PENSIOEN Het bedrijf van Vlaanderen kon mede daardoor ook floreren. In 2019, in het jaar dat Vlaanderen 65 jaar oud werd, besloot hij dat het mooi geweest was. Het ondernemerschap en werkgeverschap - Vlaanderen had ruim 30 man personeel in dienst - kostten hem relatief veel tijd. ,,Ik heb toen de beslissing genomen om het bedrijf te verkopen, al doe ik nog wel zo’n twee dagen per week nog wat klussen voor oude klanten. Maar dat voelt voor mij niet als werken, ik doe dat puur, omdat ik het werk zo leuk vind.”

Vlaanderen is vooral blij dat hij de verantwoordelijkheden die het werkgeverschap met zich meebrengen nu niet meer heeft. ,,Ik heb nu de vrijheid om te doen wat ik wil, het was mooi geweest”, legt hij uit. ,,Daardoor kan ik nu ook meer genieten van het leven.” Dat doet hij samen met zijn vrouw Jitka, met wie al meer dan 10 jaar samen is. ,,We ontmoetten elkaar via werk en vanaf het eerste moment hadden we een goede klik. We kregen een relatie met elkaar en tot op de dag van vandaag voelt dat goed. Door de verkoop van mijn bedrijf kunnen we samen ook meer genieten van het leven, al belemmert corona dat laatste natuurlijk wel.”

IMPACT CORONA De wereldwijde pandemie legde het openbare leven in Tsjechië ook lang plat. ,,Dit terwijl het café en het restaurant nog veel belangrijker zijn dan in Nederland. Hier ga je minder snel bij elkaar op visite om bijvoorbeeld een kopje koffie te drinken of een avond met elkaar te borrelen. Het huis wordt door de Tsjechen echt nog als privédomein gezien. Spreek je met elkaar af als vrienden, dan ontmoet je elkaar in het café of restaurant”, legt Vlaanderen uit. ,,Maar gelukkig komt er hier ook eindelijk tempo in het vaccineren.”

Dat Vlaanderen met pensioen gegaan, betekent dat hij meer vrijheid heeft. Of hij in de toekomst vaker zijn gezicht zal laten zien in Scherpenzeel, durft hij niet te zeggen. ,,Jitka en ik voelen niet de behoefte om terug te keren, in Tsjechië ligt het tempo waar we leven toch wat lager. Hier wordt minder gejaagd, er is minder stress. Dat voelt goed. Bovendien heb ik met Jitka hier ook een mooi leven met veel vrienden opgebouwd.”

GEVOEL Maar dat doet niets af aan het gevoel dat Scherpenzeel nog steeds bij hem oproept. Al woont hij er al meer dan 20 jaar niet meer, voor Vlaanderen voelt dit nog steeds als ‘zijn dorp’. ,,Ik heb de eerste vijf weken van mijn leven in Renswoude gewoond, maar al mijn herinneringen liggen in Scherpenzeel. Het grootste deel van mijn leven ligt hier.”

Hij groeide op aan de Schreiheuvel, een plek die in het huidige dorp niet meer zo bekend is. ,,Het oude verbindingsstraatje tussen de Knopstraat (wat inmiddels de Nieuwstraat is, red.) en de Vlieterweg. Als kind ging ik naar de Holevoetschool.”

Ook ging hij op voetbal bij Scherpenzeel, toen nog op De Wittenberg. Anno 2021 is hij steeds lid van de club. Veel talent had de kleine Jan overigens niet, maar op andere manieren maakte hij zich zeer verdienstelijk voor de club. Zo was hij er in het verleden bijvoorbeeld jeugdvoorzitter, -trainer en -leider van diverse teams. ,,Veel van mijn vrienden van toen zijn nu nog steeds mijn kameraden. Ik ben in tijden zonder corona meestal drie á vier keer per jaar in Scherpenzeel te vinden. Meestal logeer ik dan bij een van mijn zussen die in het dorp woont”, schetst Vlaanderen. ,,Uiteraard ben ik altijd wel een middagje of avond in de kantine van Scherpenzeel te vinden. Het is een echte familieclub, zo ervaar ik dat. Het sociale gebeuren heb ik altijd belangrijker gevonden dan de prestaties op het veld.”

Die gezelligheid hoopt hij er na de zomer ook weer te vinden, zeker nu er steeds meer coronaversoepelingen zijn. Want Vlaanderen mag dan in het land wonen waar Pilsen ligt, het vooruitzicht van een pilsje in de voetbalkantine aan de Bree-Oost is nu al verleidelijk. ,,De vriendschap met elkaar, het slap ouwehoeren… Ik kijk daar nu al ontzettend naar uit.”