Barneveld vraagt fusiepartner om vertrouwen

3 april 2021 om 10:56

De veelbesproken fusie tussen Barneveld en Scherpenzeel is nog ver weg. Van alle beoordelingscriteria voor een mogelijke herindeling is ‘draagvlak’ de belangrijkste, maar dat dit bij de buren in Scherpenzeel aan alle kanten ontbreekt bleek onlangs zonneklaar: bij een door die gemeente organiseerde peiling wees 82 procent het provinciale herindelingsontwerp af. ,,Een heldere uitslag”, zeggen ook waarnemend burgemeester Jan Luteijn en wethouder Hans van Daalen van Barneveld.

Dit gegeven is voor hen echter geen reden om per direct een punt te zetten achter de voorbereidingen voor een fusie. Daarvoor is het onderwerp te belangrijk en, zo geven de bestuurders toe, de fusie biedt ook kansen voor Barneveld. Deze hebben ze opgeschreven in een concept-zienswijze op dat herindelingsontwerp, waarover de gemeenteraad zich binnenkort uitspreekt en die vervolgens richting de provincie gaat. In juli hakken Provinciale Staten de herindelingsknoop door.

Wat zegt het u dat de Scherpenzelers de fusie met Barneveld niet zien zitten?
Luteijn: ,,Het is een uitkomst die je moet verstaan, maar ik zeg erbij: je moet ook kijken naar de onderliggende kwesties. Zaken als de schaal, groeipotentie, opgaven en bestuurskracht hangen allemaal met elkaar samen, om te bepalen of een fusie al dan niet wenselijk is. Als je het alleen van mensen laat afhangen of ze iets willen, dan kunnen er vanmiddag nog heel veel dingen veranderen, ook in Barneveld. Maar je moet het breder zien.”

De zaken die u noemt, staan toch allemaal omschreven in het herindelingsontwerp? Daarover zegt Scherpenzeel nu: bij die gemeente willen wij niet horen.
Van Daalen: ,,Het is nu aan de provincie om die peiling te wegen. Scherpenzeel heeft besloten die te houden. Wij volgen het provinciale traject ten aanzien van inspraak.''

Maar het moet u toch te denken geven? Vraagt u zich niet af: moeten we hier wel mee doorgaan? Barneveld gaf vorig jaar aan uit ‘nabuurschap’ open te staan voor een fusie met Scherpenzeel. Maar men zit helemaal niet op die hulp uit Barneveld te wachten.
Luteijn: ,,Als je er zo sec naar kijkt, zou je kunnen zeggen: laten we er maar mee stoppen, want zij willen niet. Maar dan was de herindeling in de Hoeksche Waard er bijvoorbeeld ook niet gekomen. En de inwoners die eerst tegen waren, zijn nu net zo goed inwoner van die nieuwe gemeenschap en worden even goed bediend.”
Van Daalen: ,,We zien die peiling wel als een signaal, dat als het tot een fusie komt, het belangrijk is dat we gelijk vanaf het begin investeren in een goede verstandhouding, verbinding en vertrouwen met Scherpenzeel. We zijn ons zeer bewust van dat belang.”
Luteijn: ,,We proberen ons hierin hartelijk en gul op te stellen. Aan de andere kant hopen wij op het vertrouwen bij de Scherpenzelers dat we er net zo goed voor hun dorp zullen zijn als voor onze huidige negen kernen.”

Het lastige daarin is dat men weet nu wat ze hebben: de Scherpenzelers hebben altijd een eigen gemeente gehad. Dan blijft het toch afwachten wat ze bij Barneveld gaan krijgen.
Luteijn: ,,Voor de Scherpenzeelse gemeenschap verandert er echt niets wezenlijks in 2023 bij een herindeling. Je hebt nog steeds dezelfde mensen, met dezelfde scholen, dezelfde winkels, maar alleen een nieuwe gemeente.”

Het college van Barneveld stelde daarom een - in zijn woorden - positieve zienswijze op over de beoogde herindeling. Die van Scherpenzeel kwam vorige week naar buiten. Die was een stuk feller van toon en daarin viel vooral ook de nieuwe (werk)naam die Scherpenzeel voor de fusiegemeente in gedachten heeft: De Gelderse Vallei. Het simpelweg opgaan in de gemeente ‘Barneveld’ zou te veel lijken op een annexatie, zo luidde de uitleg. Waar het herindelingsthema eerder vooral alleen in Scherpenzeel voor beroering zorgde, was het nu eens andersom. Op sociale media werd er veel over gesproken. Want of Scherpenzeel nu bij Barneveld komt of niet: ‘Barneveld moet Barneveld blijven’.

Hoe kijkt u tegen de door Scherpenzeel bedachte werknaam aan?
Van Daalen: ,,Ik vind het mooi dat Scherpenzeel hier ideeën over heeft. In de gemeentewet staat dat de raad de gemeentenaam kan veranderen. Daar kan dan eventueel in 2023 een besluit over worden genomen.
Luteijn: ,,Ik was net bij een Barneveldse ondernemer en die vroeg: ‘U gaat dit toch wel tegenhouden, hè?’ Dit leeft echt bij ondernemers. Wereldwijd is de naam Barneveld bekend bij bedrijven. Velen van hen willen dat het Barneveld blijft. Ik snap dat.”

Dan uw eigen zienswijze. U schrijft hierin dat de fusie niet mag leiden tot een lastenverzwaring voor de Barnevelders. Bent u daar dan bang voor? De nieuwe gemeente zou volgens de provincie toch ‘financieel robuust’ zijn en een fusie zou voor beide gemeenten toch beter zijn dan allebei afzonderlijk?
Van Daalen: ,,Nou, in een van de tabelletjes in het herindelingsontwerp zit inderdaad een kleine lastenverhoging voor Barneveld, ten opzichte van nu. Na een paar jaar wordt dat weer goedgemaakt, doordat dan pas bepaalde efficiëntievoordelen optreden: je hebt minder raadsleden, wethouders, ambtenaren, etcetera. Voor die overgangsperiode willen wij graag financiële afspraken met de provincie maken. Onze inwoners mogen niet minder worden van een fusie. De provincie heeft hiervoor het initiatief genomen, niet wij. En er zitten bij ons mogelijk bezuinigingen aan te komen, als het rijk inderdaad niet met middelen over de brug komt, bijvoorbeeld voor de jeugdzorg.”

De Barneveldse begroting kent nu een negatief meerjarensaldo. Dit moet van de provincie worden weggewerkt voor de fusie is gerealiseerd. Barneveld moet ‘schoon door de poort’. Speelt dit gegeven ook mee, in uw vraag om compensatie?
Luteijn: ,,In mindere mate. We voelen het zelf al als een belangrijke verantwoordelijkheid dat onze meerjarenbegroting op orde komt. Bij de begrotingsbehandeling heeft het college dat vorig jaar zelf ook aangegeven. De raad heeft het zich vorig jaar gepermitteerd om even iets open te laten staan. Maar uiteindelijk hoort een begroting ook meerjarig sluitend te zijn. Barneveld heeft grote ambities en het wordt een opgave om met de raad te gaan zoeken naar wat er wel en niet kan.”
Van Daalen: ,,De provincie onderstreept dat het belangrijk is om de zaken financieel op orde te krijgen. Daar zijn wij het mee eens. Maar we waren uiteraard zelf al van plan om de begroting sluitend te krijgen.”

De provincie ziet een herindeling graag gebeuren en koppelt deze aan een doorontwikkeling van het Barneveldse dorpenbeleid. U geeft aan hier open voor te staan, met meer zeggenschap voor inwoners als doel. Waar schort het momenteel aan bij het huidige dorpenbeleid?
Van Daalen: ,,Toen wij als college startten in 2018, namen we ons al voor om meer in te willen spelen op wat er in dorpen gebeurt en om meer toegankelijk te zijn als gemeentelijke organisatie voor die dorpen. Veel dorpen hebben dorpsplannen gemaakt. Die willen we nog beter vertalen naar de uitvoering en daar meer inhoud en structuur in aanbrengen. Daar komt bij dat we als Barneveld willen groeien en sterke dorpen willen maken. We willen het geluid van de dorpen goed laten horen. Dan is het een logische stap om niet alleen naar de inhoud te kijken, maar ook naar de zeggenschap en per dorp goed te kijken hoe de zeggenschap kan worden georganiseerd. Mogelijk verschilt dat per dorp. Daarvoor gaan de komende periode de dorpen langs om dat te inventariseren.”

Is het dan ook werkelijk een optie dat de gemeenteraad bevoegdheden afstaat?

Van Daalen: ,,Er zijn veel varianten denkbaar. Dat zie je ook elders in Nederland. Wettelijk is het mogelijk om in de dorpen bestuurscommissies op te richten en die bepaalde bevoegdheden te geven. Daarbinnen zijn dus verschillende mogelijkheden. Je hebt de keuze welke bevoegdheden je bij zo’n commissie neerlegt en welke niet. De behoefte kan in het ene dorp anders zijn dan in het andere dorp. Er zullen misschien ook dorpen zijn die deze behoefte om meer zeggenschap niet voelen.”

Scherpenzeel zegt: wij hebben nu een eigen gemeenteraad, dus hoezo meer zeggenschap?

Luteijn: ,,Natuurlijk zal er bij een fusie iets veranderen in Scherpenzeel. Maar je moet je afvragen: waar ben je bang voor, wanneer je ‘eigen’ raad verdwijnt? Door de oogharen zie ik de zorgpunten bij de buren wel: dienstverlening en de voorzieningen. Dan zeg ik: dat snáppen wij. De inwoners in Voorthuizen en Garderen vinden dorpshuizen en bibliotheken dichtbij ook belangrijk. Wij denken ook continu na over hoe je de dienstverlening voor de burger slimmer en efficiënter regelt. Daar kun je het heel indringend met elkaar over hebben. Zolang de nieuwe raad erin meegaat, denk ik dat een vernieuwende vorm van medezeggenschap goed mogelijk is. Wij willen daar alvast een voorzet voor geven.”

In uw zienswijze noemt u de herindeling als een kans om positie van de nieuwe gemeente in de regio te verstevigen. De nieuwe gemeente kan hierdoor bijvoorbeeld een ‘stevige ontwikkelagenda’ realiseren voor het middendeel van de Regio Foodvalley en u wilt als nieuwe gemeente de schouders zetten onder de landbouwtransitie. Is dat allemaal niet mogelijk als alles blijft zoals het nu is?

Van Daalen: ,,Een fusie zal niet ineens heel veel veranderen. Maar het helpt ons wel. Qua grootte wordt Barneveld de tweede gemeente in de Regio Foodvalley. Nu is Veenendaal dat, na Ede. Je krijgt een sterkere positie. Hierdoor kan onze groei ineens een stapje sneller gaan. Je moet het meer in nuances zien, dan dat het direct een groot verschil maakt. Gemeenten krijgen natuurlijk ook meer taken uit te voeren. Ook op dat vlak maakt het dan echt uit om als gemeente een grotere schaal te hebben.”
Luteijn: ,,In gemeenteland telt, gek genoeg, het aantal inwoners wel behoorlijk als het gaat om je positie in de regio. Nederland wordt steeds meer een netwerk van regio's. Dat zie je bijvoorbeeld op economisch, sociaal en ruimtelijk gebied. Dan helpt het echt als je als twee gemeenten, die veel overeenkomsten hebben, samen optrekt. Samen sta je sterker. Scherpenzeel speelt in de regio nu een bescheiden rol. Door de schaalvergroting kan Scherpenzeel meeprofiteren in de ontwikkeling die Barneveld meemaakt.”

In die redenatie zou je haast pleiten voor een nóg grotere gemeente. Samen met bijvoorbeeld Ede spreek je echt een woordje mee in gemeenteland.

Luteijn: ,,Nou… We zijn de afgelopen decennia van duizend, naar vijfhonderd gegaan en inmiddels zitten we op zo'n 350 gemeenten in Nederland. Er zijn nu geen tientallen herindelingen meer in de maak. De grootste herindelingsgolf lijkt wel achter ons te liggen. Maar ja, met alle taken die op ons afkomen…
Van Daalen: ,,Vergis je niet hoor. Bij thema’s als de Omgevingswet, de energie, duurzaamheid en klimaatadaptatie moeten we als Barneveld nu al alle zeilen bijzetten om alles goed geregeld te krijgen.”