Lokvogel voor [gierzwaluwen]

5 juli 2020 om 09:03

Het is op de avond van een warme dag. De zon komt niet meer boven de huizen uit in de Beatrixstraat. Een gierend geluid trekt de aandacht; een troep van minstens twintig zwarte vogels scheert schreeuwend tussen de huizen door.

De slanke beesten, met sikkelvormige vleugels, maken een zwenking en jagen op topsnelheid weer terug. Niet in lengterichting door de straat, maar haaks erop, langs één bepaald huis. De bewoner, Jan van den Heuvel, weet hier meer van, hij heeft de vogels namelijk zelf gelokt.

In naam en uiterlijk lijkt de gierzwaluw op een zwaluw, maar is daar in de verste verte niet aan verwant. Boeren-, huis- en oeverzwaluw behoren tot de zangvogels, gierzwaluwen - wereldwijd zijn er tientallen soorten, in Nederland maar één - niet. Toen de rotsbroeders ontdekten dat een stenen gebouw ook kieren kan bevatten waarachter een nest kan worden gebouwd, verspreidden ze zich over onze streken en inmiddels broeden ze in alle steden en grotere dorpen.

,,In het centrum van Voorthuizen broedden wat gierzwaluwen onder dakpannen in oudere gebouwen'', herinnert de Voorthuizenaar zich. ,,Hier in de straat zaten ze niet.” De huizen zijn voorzien van een breed overstek zonder openingen waar een gierzwaluw in kan kruipen.

In 1994 hing hij de eerste gierzwaluwkast op. Die werd meteen ontdekt door een spreeuw, die vroeg broedt. De rond begin mei uit Afrika terugkerende gierzwaluwen hebben er geen moeite mee spreeuwen uit een nestkast te verjagen. Maar dan moeten ze die wel ontdekken. Daar had Jan een trucje voor.

,,De Rijksuniversiteit Groningen raadde aan geluiden af te spelen om ze te lokken'', vertelt hij. ,,De gierzwaluw heeft namelijk graag soortgenoten om zich heen, dus als hij er eentje hoort, zal hij geneigd zijn erheen te gaan.” Dus schafte Jan een cassettebandje met gierzwaluwgeluiden aan, die hij afspeelde achter het slaapkamerraam onder de nestkast. En het werkte, de vogels kwamen.

Om de aantrekkingskracht van de plek nog te versterken, bedacht hij dat een lokvogel ook zou kunnen helpen. Dus bouwde hij nog een nestkast en hing voor het vlieggat een natuurgetrouw nagemaakte houten gierzwaluw. ,,Ik knoopte er een nylon draadje aan dat door het slaapkamerraam naar binnen liep. Daar maakte ik het draadje vast aan een grammofoonplaat die ik liet draaien. Daardoor ging de lokvogel steeds naar voren en naar achteren bewegen, waardoor hij nog levensechter leek.”

Of het door de lokvogel kwam, zullen we nooit weten, maar feit is dat de plek uitgroeide tot een heuse kolonie. Naast zijn werk als biologiedocent en zijn vele vrijwilligerswerk voor vogels - zeker sinds zijn pensionering; hij telt broedvogels, zorgt voor kerk- en steenuilen en beschermt weidevogels - bleef de Voorthuizenaar nestkasten timmeren en ophangen aan zijn huis. ,,Er hangen nu zestien kasten en ze zijn allemaal bezet. Er wordt zelfs nog gevochten om nestplekken, dus ik wil nog een paar kasten maken. Zoveel werk is dat niet.”

De rechthoekige kasten zijn van formaat schoenendoos, met in een lange of korte kant een vlieggat van pakweg zes bij drie centimeter. Daarin bouwen de vogels van strootjes en veertjes die ze in de lucht vangen een mooi rond nest ,,Ze hebben een spanwijdte van veertig centimeter en de jongen moeten voor het uitvliegen al een beetje kunnen oefenen met de vleugels. Als ze niet meteen kunnen vliegen en op de grond vallen, kunnen ze niet meer in de lucht komen.”

Om gang te maken moet een gierzwaluw de ruimte hebben zich te laten vallen, dus verwijderde Jan de balustrade rond het keukendak. Nu hebben de vogels het hier buitengewoon naar hun zin. De schemering valt in, de laatste vogels komen hun jongen voeren en dan vertrekken de eerste richting IJsselmeer om op kilometers hoogte te gaan slapen; een unicum in de vogelwereld. De overigen schieten één voor één hun nestkast binnen om daar de nacht door te brengen.