We zijn eindelijk bevrijd: feest en hier en daar ‘Bijltjesdag’
8 mei 2020 om 12:39Alle Duitse strijdkrachten in Nederland, Noordwest-Duitsland, Denemarken en Noorwegen gaven zich op maandag 4 mei over. De capitulatie zou ingaan op 5 mei, ’s morgens om 8.00 uur. Een dag later besprak Generaloberst Blaskowitz in hotel ‘De Wereld’ in Wageningen de overgave van de Duitse troepen in Nederland. Hij vroeg 24 uur uitstel om er zeker van te zijn dat aan alle voorwaarden zou kunnen worden voldaan. De Canadese generaal Foulkes gaf hem die extra tijd. In Amsterdam kwam het nog tot een schietpartij tussen leden van de Binnenlandse Strijdkrachten (NBS) en Duitse soldaten. Acht Duitsers en twee BS’ers verloren het leven en veertig burgers raakten gewond. In de aula van de Landbouwhogeschool in Wageningen werd op 6 mei de officiële capitulatieovereenkomst getekend in bijzijn van Foulkes en ZKH prins Bernhard.
HET WAS ‘KNETTER’ IN BARNEVELD Op die maandag de 4e mei barstte ook in vrijwel alle dorpen van de gemeente Barneveld het feest los. Gonny Noorlander schreef in haar dagboek: ‘Vanavond waren we naar de Oranjeradio wezen luisteren, maar er was niet veel nieuws. Maar nauwelijks was de hele familie thuis, of daar kwamen twee nichtjes van Nies aanhollen met groot lawaai en die riepen: ‘Wij zijn vrij!!’. Nou, we konden het niet geloven, want ze zeiden dat Nederland, Helgoland, Noord-West Duitsland, Denemarken en de Waddeneilanden gecapituleerd hadden. Als dat waar is zijn we vrij. Wij zijn dadelijk naar het dorp gegaan. Nou daar was het al knetter. Heel het dorp joelde met de Canadezen door 't dorp; 't was prachtig en vuurwerk werd er na 5 jaar afgeschoten, nee 't was prachtig (..) om 11 uur waren we thuis en daar hebben we nog eens echt nagefuifd.’
FEEST IN KOOTWIJK Ook in Kootwijk konden de inwoners hun geluk niet op. Antoinette Blaupot ten Cate schreef daarover: ‘Vanavond zaten we te praten. Opeens zien we Geurt langs het raam schieten. Ik ging naar de deur, Geurt floot al ongeduldig. ‘Ja, ja, ik kom al!’, riep ik. Hij stond met een rood hoofd in de keuken. ‘En ik kwam je maar even zeggen, as dat Duitsland gecapituleerd heeft’. En weg was hij al weer. In een oogwenk een gewirwar van heen en weer vliegende mensen. Direct wij op weg ’t iedereen gaan vertellen. Wat ’n blijdschap overal. Later zaten we om een kampvuur in een kring verzameld. We kregen thee met sandwiches. Hollanders en Canadezen, pratende over de hier voorbije oorlog.’
ZATERDAG 5 MEI Vrijwel overal in Nederland werd op 5 mei, die tegenwoordig officieel als ‘Bevrijdingsdag’ te boek staat, feestgevierd. De heer Nijman schreef daarover in zijn dagboek: ‘8 uur. De tijd van de officiële capitulatie. Wel wordt de vreugde over vrede enigszins getemperd door het bericht dat de Nederlandse S.S. door blijft vechten. Het is niet te verwonderen; voor leden van de S.S. staat toch hoogstwaarschijnlijk de doodstraf te wachten; waarom zouden zij zich dan overgeven? Vanmiddag om 3 uur ging 'Crescendo' op mars door het dorp en kwam o.m. ook langs de N.S.B.'ers in de R.K.School. Bij het voorbijgaan werd de Lippe-Detmoldmars geblazen. Met Jan ben ik daarna naar de film in het Concertgebouw geweest. Oorlogsreportage- en tekenfilms werden vertoond. Jan vond het natuurlijk prachtig. Vanavond ging de Accordeonvereniging op een versierde wagen door het dorp. Er was veel publiek op straat, maar de stemming was niet zo spontaan als gisteren. Het weer werkte trouwens ook niet mee: het begon te regenen. Ook van daag zijn 'onze' Tommies nog gebleven. Het zal wel Maandag worden voor zij weggaan en dan waarschijnlijk naar het Westen, bijvoorbeeld naar Den Haag voor de ontwapening van de moffen. Mensen uit Scherpenzeel enz. trachten weer naar huis te gaan maar zij worden tegengehouden. Later vernamen wij de reden: veel Hollandse S.S. tracht in burgerkleren aan vervolging te ontkomen; wanneer nu iedereen maar weer naar niemandsland terugkeert, is er geen controle meer mogelijk. Voor de mensen een tegenvaller, maar overigens een heel begrijpelijke maatregel.’ Nijman noteerde op 6 mei: ‘De S.S. blijft zich verzetten. In Amersfoort zouden onder de illegalen al verscheidene slachtoffers gevallen zijn. Een van de voorwaarden der capitulatie is blijkbaar dat de Weermacht van de moffen moet zorgen voor de ontwapening van de Hollandse S.S. en Landwacht. Daarom zouden thans deze partijen met elkaar in strijd zijn.’
Met name in Veenendaal was de tegenstand van de Hollandse SS groot. Daar vochten de SS-ers van de 34e Divisie nog enkele dagen door. Pas op 9 mei, ‘s middags om 16.45 uur, was de tegenstand gebroken en kon de stad zich ‘bevrijd’ noemen. Na te zijn ontwapend werden de SS-ers onder bewaking afgevoerd naar een tijdelijk krijgsgevangenenkamp bij Elst.
WEER FEEST Dinsdag 8 mei werd tot nationale feestdag uitgeroepen. In heel Europa was nu de capitulatie ingegaan: ‘We hebben het door de luidspreker van Radio Oranje gehoord, elke avond, kwart over acht bij Van den Broek in de Emmastraat’, schreef Gonny Noorlander en verder: ‘Morgen is er hier op dorp een zgn. paardententoonstelling. Daar kunnen de boeren van wie de paarden gevorderd zijn door de Duitsers, gaan kijken of hun paard erbij is en als dat zo is krijgen ze hun eigendom weer terug.’
Nijman noteerde de grote drukte die er in het dorp kon worden geconstateerd: ‘Gisteren zijn veel vluchtelingen uit Scherpenzeel en omgeving naar huis teruggekeerd. Op het Gemeentehuis is het vandaag een drukte van belang; allemaal mensen die aanvragen om terug te mogen naar Arnhem en andere geëvacueerde plaatsen.
Wij zagen nog 2 S.S.'ers opbrengen door de illegalen. Zij liepen op blote voeten met de schoenen in de hand boven het hoofd en in 't burger. Op een kaart op hun rug stond S.S. Kennelijk hadden zij al een mars achter de rug en konden hun armen niet omhoog houden, maar als zij ze lieten zakken kregen ze een snauw of een opstopper. Zo werden zij naar het Gemeentehuis gebracht.
Vanavond hebben ze voor het front van het samengestroomde publiek een drietal 'moffengrieten' (onder wie een getrouwde vrouw) kaal geknipt en later naar huis gestuurd. Ze moesten naar Scherpenzeel lopen en werden gevolgd door een zwerm kleine jongens die trachtten hun hoofddoeken, die zij hadden omgeslagen en krampachtig vasthielden om hun schande te onttrekken aan de nieuwsgierige blikken van de inwoners, af te trekken. Als het lukte, dan ging er een luid gejuich op; ze hebben een zware gang naar huis gehad.’
Even leek het weer oorlog: ‘Vannacht na 12 uur was er een groot lawaai in het dorp. Er klonken knallen en er werd gejuicht en gezongen. Later bleek dat Engelse soldaten welke nog aanwezig waren (het merendeel is inmiddels uit Barneveld vertrokken) en leden van de ondergrondse luidkeels uiting hadden gegeven aan hun vreugde, want vannacht om 12 uur was het tijdstip waarop de strijd in Europa geëindigd is en Duitsland dus definitief en onvoorwaardelijk heeft moeten capituleren.
Rest dus thans nog de vrijmaking van ons Indië en de afrekening met de Japanners, welke hopelijk ook niet te lang meer op zich zal laten wachten.’
OPGEPAKTE SS’ER EN ENKELE NSB’ERS ‘Vanmiddag zag ik ook nog’, schreef Nijman op 9 mei, een S.S.-man op het hoofdbureau van de Binnenlandse Strijdkrachten, welk Bureau is ondergebracht in de villa van dokter Korthuis aan de Spoorstraat. De man was aardig toegetakeld. Bloed stroomde uit zijn neus op zijn overhemd en deze voorgevel was blauw en voorzien van een wond over de hele lengte. Hij was, volgens zijn bewering, kok geweest in het concentratiekamp in Vught en wist, naar hij zei, niets af van ranselingen en martelingen en terechtstellingen welke daar hadden plaats gehad, terwijl hij ook nog nooit iemand kwaad gedaan had. Het hielp hem weinig; voorlopig werd er niet veel geloof aan gehecht. Vanavond zagen wij ook nog een viertal N.S.B.'ers die ze gevonden hadden, opbrengen. Er waren drie Barnevelders bij. Zij liepen in burger met de handen in de nek. (…) Verleden week is er een actie op touw gezet: Barneveld helpt West. Degene die aan familie of kennissen een pakje wil sturen(natuurlijk in het noodgebied in het Westen van het land) kan zich daarvoor opgeven. Nu is er bekend gemaakt dat a.s. Donderdag getracht zal worden een zending weg te krijgen en daarom moet ieder voor vanmiddag zijn pakje, dat hoogstens 5 kg mag wegen, afgeven bij Sigarenmagazijn Hamerling.’
[Officieel was dit de laatste aflevering uit deze serie over de periode september 1944 – mei 1945 in de gemeente Barneveld. Zo heel af en toe kreeg ik een reactie, werd uitgenodigd voor een interview of kreeg ik een foto. Daarom heb ik besloten er nog een extra aflevering aan toe te voegen. Met enkele nieuwe afbeeldingen en een paar verhalen. Tot volgende week.
