Gezondheidszorg voor vluchtelingen en de 'Barneveldgroep' in Theresienstadt
7 februari 2020 om 09:19Er arriveerde op 3 februari een transport kinderen, afkomstig uit West-Nederland, in Groningen. Ze werden geëvacueerd in de hoop dat er in het noorden van ons land meer voedsel voor hen beschikbaar was. Ook ongeorganiseerd gingen kinderen, soms te voet, op pad om aan eten te komen. In Londen gaf de regering toestemming om in te gaan op de eisen van Seyss-Inquart inzake de voedseltransporten. Het collega van vertrouwensmannen en de commandant van de Binnenlandse Strijdkrachten moesten er wel mee akkoord gaan. Zij deden dat echter niet, omdat ze vreesden dat er hierdoor een einde aan de spoorwegstaking zou komen. Minister-president Gerbrandy kreeg op 8 februari opdracht om een nieuw kabinet te formeren waarvan ‘frisse figuren uit het zuiden van Nederland’ deel zouden moeten gaan uitmaken. Daar kwam overigens ook de hulpactie ‘Zuid helpt Noord’ op gang.
HUISVESTING EVACUÉS Begin februari waren de problemen ten aanzien van de huisvesting van evacués in het dorp Barneveld verslechterd. Het Evacuatiebureau zat hopeloos aan de grond. Nieuwe kwartieren om er mensen onder te kunnen brengen waren niet voorhanden en de in gebruik zijnde ruimten waren overvol. Dit werd mede veroorzaakt doordat er geen mensen konden worden doorgezonden naar andere plaatsen. Toch was er een (tijdelijk) lichtpuntje doordat de Duitse Wehrmacht de Prinses Julianaschool had vrijgegeven. De heer A.H. Nes, onze architect, lichtte het plan van evacuatiecommissaris Overdijkink – wegens ziekte afwezig – toe. Besloten werd om zo spoedig mogelijk ook dit gebouw voor de huisvesting van evacués geschikt te maken. De aanbeveling van dokter Van der Horst om de afvoer van geëvacueerden naar Nijkerk, Epe en Vaassen te blijven bevorderen, werd met algemene stemmen aangenomen.
Ook de eigen bevolking ontkwam niet aan evacuering. Aan de Emmastraat en aan de Amersfoortsestraat werden op 3 februari huizen – de zogenaamde ‘Hontelé-huizen’ - gevorderd om er ‘Grüne Polizei’ in onder te brengen. ‘De algemene verwachting is dat er nu wel gauw razzia’s gehouden zullen worden’, schreef de aan de Amersfoortsestraat wonende heer Nijman in zijn dagboek.
Officieel heette de ‘Grüne Polizei’ ‘Ordnungspolizei’ (Duits voor ordepolitie) Het was de gemeenschappelijke noemer voor lokale politie-eenheden die de dagelijkse politietaken moest uitvoeren in nazi-Duitsland en de bezette gebieden tussen 1936 en 1945. Door het gebruik van groene uniformen stonden zij bekend als Grüne Polizei.
CENTRALE KEUKEN De gemeente vorderde op 3 februari de elektrische groentesnijmachine en de aardappelschilmachine van groentehandelaar Joh. Hartkamp, wiens winkel vroeger links van ‘De Brouwerij’ te vinden was. Ook de 200 liter-kookpotten van de noodverzorgingstehuizen De Schaffelaar, De Biezen en de Ds. Fraanjeschool moesten voor 6 februari om 12.00 uur bij de Centrale Keuken zijn ingeleverd. De teleurstelling bij de koks was groot; er kwamen slechts twee oude kookpotten tevoorschijn, waarvan één zonder rooster.
DE QUARANTAINE-INRICHTING Om de uitbraak en verspreiding van besmettelijke ziekten te voorkomen, beschikte het dorp Barneveld over een heuse quarantaine-inrichting, een instelling die we nu kennen in verband met de uitbraak van het Corona-virus in China. Die Barneveldse opvang voor lijders aan al dan niet gevaarlijke vorm van een besmettelijke ziekte was ondergebracht in de Openbare School aan de Bouwheerstraat. Hier had dokter Obbe Visser de leiding. Naast Visser waren daar ook Wilhelmus van den Berg, Johannes Bosveld, Cornelis van der Weijden en Eduard IJzendoorn werkzaam. Ze behandelden de evacués tegen Scabies I en II, hoofdluis en kleerluis. In de periode 11 december 1944 tot en met 31 januari 1945 waren dit respectievelijk 266, 195, 465 en 195 gevallen; in totaal 1.121 patiënten. De zalf om hen te behandelen werd in Deventer gekocht.
Al op 3 januari besloot het Rode-Kruiscomité om in de St. Antoniusschool aan de Gowthorpestraat een Rode Kruispost te vestigen die speciaal was belast met de verzorging van de voeten van de doortrekkers. Deze zou worden bemand door leden van de Huissense Rode-Kruiscolonne. Daarnaast was de zorg voor valide (mobiele) vluchtelingen opgedragen aan dokter Lans over wiens taakuitvoering niet iedereen even enthousiast was. Dokter Koopmans was belast met de zorg voor de bij de burgerij ondergebrachte vluchtelingen.
BESCHIETINGEN Na de decimering van de Duitse luchtvloot tijdens de operatie ‘Bodenplatte’ op 1 januari hadden de geallieerde bommenwerpers en jachtvliegtuigen eigenlijk vrij spel. Natuurlijk stond er, ook in ons land, Duits luchtafweergeschut opgesteld, zoals rond het Radiozendstation ‘Friesland’ (Radio Kootwijk), maar vrijwel al die posities waren bij de piloten van die honderden geallieerde vliegtuigen inmiddels bekend. Nog maandenlang zouden wegen en spoorlijnen door Engelse en Amerikaanse vliegtuigen onder vuur worden genomen en daar waren, bijna onvermijdelijk, ook burgerslachtoffers bij te betreuren. De 54-jarige opperman Johannes Bus werd op 3 februari, ’s middags omstreeks vier uur, op de Apeldoornsestraat dodelijk getroffen door een vliegtuigbom. Wellicht was hij onderweg om voor zijn hongerend gezin aan eten te komen en kon hij niet meer op tijd een van de naast de weg gegraven schuilplaatsen bereiken.
De woning van de weduwe Dekker, Molweg 10 in Terschuur, liep op 6 februari zware bomschade op en het pand Hoevelakenseweg 59 van W. Kas werd volledig vernietigd. Over eventuele slachtoffers is mij niets bekend. Die zelfde dag, om 15.00 uur, werd de op de Scherpenzeelseweg lopende of rijdende 54-jarige afbramer Hendrikus Jacobus Koning door de piloot van een jachtvliegtuig beschoten, waardoor zijn beide benen zware verwondingen opliepen en een voet werd afgerukt.
THERESIENSTADT De zogenaamde 'Barneveldgroep', joden die vanaf september 1943 vanuit de joodse tehuizen 'De Schaffelaar' en 'De Biezen' naar Westerbork waren overgebracht, was op 4 september 1944 op transport naar Theresienstadt overgebracht. Achteraf gezien, maar dat wist men natuurlijk niet, een gelukkige keuze, omdat het Tsjechische stadje opeens een Joods modelkamp moest worden dat aan het internationale Rode Kruis kon worden gepresenteerd. Hitler liet er zelfs een film over maken met als Nederlandse titel: ‘Hitler geeft de Joden een stad’.
De Barneveldgroep noemde Alice Ehrmann in haar dagboek dat de periode 18 oktober 1944 – 19 mei 1945 beslaat. Omwille van de authenticiteit heb ik haar Duitse, op 4 februari 1945 geschreven tekst niet vertaald. Daarin wordt de Barneveldgroep genoemd die werd uitgezonderd van transport naar een van de vernietigingskampen: ,,Einberufung in die ‘Sokolovna’ für alle in Frage Kommenden (ausser Mischlinge, Dänen, Barneveld, Alleinstehende bis 21, Prominente, Kriegsbeschädigte und Mischehen). Revers unterschreiben will oder nicht. Verzichterklärung. Zirka 6000 einberufen, 2000 ja. Meistens Holländer, Tschechisches Kontingent unerfüllt (‘pojedem radsi domu’). Bis 9 ausgetragen von 3 Uhr nachts. Von 8 Uhr erste Gruppe Kommandatur, Rahm, Günther. Bis 10 Uhr abends. Stempel und nicht Einberufungen. Richtlinien: 1 Koffer und 1 Handgepäck. Keine Holzschuhe, gut angezogen sein. Ausrüsten, Schuhe nicht geben, rasiert, geschnitten (Haarschnitt) vor Murmelstein in der Schleuse. Medikamente und Kondensmilch. Pässe ohne Stempel. Baeck – Unterschrift, Fahrkarten – Antritt. Ab Vormittag Waggonnieren, Schnellzugwaggons, 80 in einem, 5 freie Plätze im Waggon, offene Fenster, Fresspackete, 2 grosse Brote, vier Buchteln, 1 Striezl, 120 gr Margarine, Kondensmilch. Begleitung: 3 Männer vom Aussenamt. Nach Bauschowitz übergeben. Man redet von weiteren Transporten. 1200 Mischehen angekommen – Männer´´.
