'Een wilt en [bijster landt']
17 januari 2020 om 13:41Met geweld is ooit een boom afgebroken en ontworteld. Nu wordt het ruige overblijfsel langzaam verteerd door schimmels en bodemdieren. Nog een paar bomen en dan ligt daar het Mosselse Zand bij Otterlo bleek te schitteren onder een winterse wolkenlucht. Zo nu en dan lukt het de zon haar schijnsel te werpen over zandverstuiving en bosrand.
De bovenlaag van het zand is nog wat nat van de regen van de afgelopen dagen en dat maakt het enigszins begaanbaar. Het grove, kale zand wordt opengehouden door de vele wandelaars van wie voetsporen getuigen. Schoenafdrukken gaan vergezeld van hondenpootafdrukken, kleine en vooral veel grote. In de verte blaft een hond die vergezeld van zijn bazen door het open veld stuift. Na een tijdje verdwijnen ze in de tegenoverliggende bosrand en ligt de zandverstuiving verlaten. De stilte wordt slechts doorbroken door het suizen van de wind en het gekras van twee raven die met kalme wiekslag de vlakte oversteken. Kleine vogels hebben hier in de winter niets te zoeken; de weinige insecten houden zich schuil in het bos. De elementen hebben vrij spel.
Even zet de zon de vlakte met zijn vliegdennen in gloed, om dan weer te verdwijnen achter de wolken. Even lichtte een bemoste laagte op. Hier en daar wordt het stuivende zand vastgelegd door plantaardig leven. De natuurlijke opeenvolging van open zand naar bos, geholpen door stikstofrijke neerslag, is onstuitbaar. Alleen in vroeger tijden, toen arme boeren schreeuwend behoefte hadden aan voedingsstoffen voor hun akkers en vee op de schrale Veluwse zandgrond, verliep de ontwikkeling in omgekeerde richting, maar dat is lang verleden tijd. Nu zie je voor je ogen gebeuren hoe het grove zand wordt vastgelegd door groene algen, door mossen en korstmossen, door taaie polvormende grassen en door linies zandzegge met ondergronds kruipende wortelstokken.
In een beschutte laagte krijgt vervolgens struikhei de kans, dat op zijn beurt verdrongen dreigt te worden door gras en berken, waardoor een plant als trekrus de kans krijgt.
Op het stuivende zand weet hier en daar ook een vliegden, afkomstig uit de aangeplante grovedennenbossen in de omgeving, wortel te schieten en een groeiend stuk stuifzand vast te leggen. De wind geeft zijn terrein echter niet zomaar prijs. Op een heuveltje staat eenzaam een ‘kunstwerk’ van dood hout; het overblijfsel van een vliegden. In de tegenoverliggende bosrand heeft de wind een meter zand onder enkele dennen vandaan geblazen; hardnekkig houden de bomen stand op hun stelten van luchtwortels. Het leven op Veluwse zand is een voortdurend gevecht.
Opeens een spoor. Herten! Afdrukken van gespleten hoeven van zeker een centimeter of zeven, acht, diep in het spaarzaam met ruig haarmos begroeide zand gedrukt. Een edelhert is overgestoken. En verderop, te midden van hondensporen, nog eentje. En daar een soortgelijk spoor, maar veel kleiner. Hier is een ree langs gekomen, kennelijk in noordelijke richting. De hertensporen lopen naar het zuidoosten, richting rustgebied. Mensen en huisdieren negeerden de waarschuwingsbordjes, maar hielden halt bij de afrastering erachter. De herten niet, die sprongen er moeiteloos overheen. Dicht op elkaar staande hoefafdrukken achter de draden getuigen ervan. De sporen lijken vers; wellicht van vannacht.
De zon nadert de zuidwestelijke bosrand. Op het onbegroeide veld doet de zuidwestenwind verwoede pogingen het zand droog te blazen om het weer weg te kunnen stuiven. Waarheen? Het antwoord is te vinden in het noordoosten. Langzaam loopt het terrein op, tot aan de bosrand. Op de top van een hoge stuifwal staan de eerste bomen en dan duikt het terrein weg in de diepte. Daar ligt, stil in de luwte, het dennenbos. Op stuifheuveltjes die getuigen van een verleden waarin de zandverstuiving zich over nog veel grotere oppervlakten uitstrekte.
