‘Ik krijg kippenvel als ik goed naar een boom kijk’

SPEULD Zijn schilderijen sprankelen van kleur, zijn zwart-wittekeningen daarentegen zijn op een volstrekt andere manier net zo expressief. Beeldend kunstenaar Jaap Gerling is diep geraakt door de natuur en het licht van de Veluwe. De bossen rond Garderen en Putten vormen zijn inspiratiebron. Om het coronaleed wat te verzachten, biedt zijn website ‘fantasie prikkelende ommetjes’ over ‘zijn’ Veluwe.

Elf jaar geleden kwam Gerling (73) op de West Veluwe terecht. ,,Ik kwam uit het westen van het land, zeg maar de polder, en werd hier onmiddellijk getroffen door het landschap. Het Putterbos, het Speulderbos met de dansende bomen, het bos van Boeschoten: Allemaal fascinerende omgevingen. Ik ben dat landschap, om het zo te zeggen, met ‘nieuwe ogen’ gaan zien’’, vertelt hij in zijn atelier in Speuld.

Met die nieuwe ogen ging hij zijn omgeving schilderen en tekenen, maar dát was bepaald niet nieuw voor hem. Als kind tekende hij al graag en na de middelbare school wilde hij eigenlijk naar de kunstacademie. Bij wijze van compromis volgde hij in Rotterdam en Den Haag opleidingen tot docent tekenen en handvaardigheid.

VERFRISSEND Hij was vervolgens tientallen jaren docent beeldende vorming en ook een periode schooldirecteur. ,,Maar daarnaast bleef ik wel lesgeven. Ik heb dat ook altijd heel leuk werk gevonden. Het omgaan met jongelui vond ik erg verfrissend. Je kon ze wat leren en de interactie is heel bijzonder.’’ Na de beruchte bezuinigingsgolf die in de jaren negentig door het onderwijs ging, kwam hij als docent terecht in Veenendaal en uiteindelijk Kampen. ,,Daar heb ik tot vorig jaar lesgegeven.’’ Hij houdt even in en is een eventuele vraag over zijn pensionering voor. ,,Ik speelde acht jaar in reservetijd, ik heb tot het uitbreken van de corona-epidemie gewerkt. Het onderwijs werd digitaal, maar digitaal tekenen en handvaardigheid geven kan helemaal niet’’, zegt hij met enige verontwaardiging. ,,Daar lag voor mij de grens. Natuurlijk kun je opdrachten digitaal versturen en je kunt digitaal communiceren, maar wat je mist is het maakproces. Dat proces vind ik nou juist zo belangrijk, want dan maak je allerlei creatieve keuzes en kun je als docent begeleiden en wat sturen. Zonder creativiteit kies je vaak voor de meest voor de hand liggende oplossing. Een creatieve manier van een probleem oplossen, helpt je verder en niet alleen op het gebied van kunst.’’

Wat hij nu vooral mist zijn de persoonlijke contacten. ,,Maar tekenen en schilderen zijn er nu helemaal voor in de plaats gekomen. Ik deed het voor die tijd natuurlijk ook al, maar nu volledig.’’

BLIK OMHOOG Een van zijn eerste tekeningen die hij op de Veluwe maakte, heet - niet toevallig - ‘Blik Omhoog’. ,,Het polderlandschap is horizontaal, wijds, uitgestrekt. Hier in de bossen overheerst het verticale van de bomen. Als je die lijnen volgt, kijk je omhoog, maar je kunt niet helemaal omhoog kijken: er zitten takken en bladeren in de weg. Het licht daarachter, dát wil ik ontdekken.’’ Hij houdt even in om de juiste woorden te zoeken. ,,Je kunt God ontmoeten in Zijn Woord, maar ook in de natuur met haar enorme verscheidenheid.’’

Daar ligt dan voor hem ook precies het verschil met fotografie. ,,Een foto is heel krachtig en zegt veel over de plek. Het is een totaal acceptabele vorm van kunst. Maar voor mij is het ontoereikend. Een foto laat niet de dubbele bodem zien.’’ Hij wijst op ‘Winter op het Speulderveld bij Garderen‘, een waterverfschilderij van een boom. ,,Ik probeerde het natuurgeweld te verbeelden. Met grote halen en streken heeft het schilderij een woeste en winterse expressie gekregen. Helemaal door de opjagende sneeuw, slierten die naar je toe lijken te gaan. Ik neem de vrijheid om iets zo te verbeelden dat het in mijn beeld van de werkelijkheid past. Het is een hoogstpersoonlijk statement. Dan is het helemaal prachtig als iemand anders er door geraakt wordt.’’ Hij houdt even in en vervolgt met een glimlach: ,,Je maakt je werk niet om het in de kelder van je huis te laten verstoffen: je wilt er andere mensen mee raken.’’

KIPPENVEL Wie de natuur van de Veluwe vaak schildert of tekent, ontkomt niet aan bomen. Die komen dan ook in de meest uiteenlopende vormen en stijlen voor in het werk van Gerling. Illustratief zijn bijvoorbeeld het schilderij van enkele beuken in (het eikenbos) Boeschoten en dat van de bomen in ‘Het dansende bos’. ,,Bomen hebben een bepaalde zeggingskracht. Wat het precies is, weet ik niet, maar ik krijg er kippenvel van als ik goed naar een boom kijk. Nog steeds, het gaat niet over.’’

MISTY WINTER Veel van zijn werken staan op chronologische volgorde op zijn website. Zo valt op dat zijn schilderijen gaandeweg steeds kleurrijker en expressiever zijn geworden. De schilderijen uit zijn begintijd zijn qua kleurgebruik minder uitbundig en eentje daarvan is zelfs bijna compleet wit. En uitgerekend dat schilderij viel in de smaak bij twee bekende kunstverzamelaars. Gerling vertelt de anekdote graag: ,,Een van de eerste werken die ik maakte toen ik in Speuld kwam, was er een van drie berken die ik op een gegeven moment zag toen ik hier een wandelingetje maakte. Die berken bleven in mijn hoofd hangen. Eenmaal terug in het atelier deed ik de eerste aanzet, maar ik wist niet zo goed wat ik ermee aan moest. Jaren later pakte ik het weer op om er toch nog iets van te maken en dat werd ‘Misty winter’: drie berken in een mistige winter met sneeuw. Door al dat wit dacht ik dat je van die berken niet veel zou zien.’’

Het verhaal over de drie berken kreeg een bijzonder vervolg toen hij in de zomer van 2018 in Barneveld Victoria de Heus-Zomer ontmoette. Zij en haar man Henk behoren tot de belangrijkste kunstverzamelaars van Nederland. ,,We raakten aan de praat en ze wilde werk van mij zien. Ik vertelde dat ik exposeerde in Theater Orpheus in Apeldoorn. Enige tijd later is zij er met haar man naartoe gegaan en ze wilde één specifiek schilderij kopen, inderdaad ‘Misty winter’.’’ Die keuze verbaasde hem ,,Het was een schilderij uit mijn begintijd, ik had al veel betere schilderijen. Dat vond ik althans: mijn beperkte subjectieve blik erop.’’ Hij lacht een bescheiden lachje. ,,Ik kan nu inderdaad zeggen dat ik deel uitmaak van de verzameling De Heus-Zomer.’’

KLEURENEXPLOSIE Het verschil tussen ‘Misty winter’ en het schilderij ‘May i c U’, dat Gerling dit jaar maakte, kan bijna niet groter. Het is één grote kleurenexplosie. ,,Op een hete, benauwende dag vorige zomer, kwam ik terecht in de omgeving van Boshuis Drie’’, vertelt hij de ontstaansgeschiedenis. ,,Het weer sloeg om en het begon te regenen. Damp sloeg van het landschap af als rookpluimen. Het was heel indrukwekkend. Ik heb me nat laten regenen en terug in het atelier ging ik aan de slag om dat gevoel weer te geven, maar met het resultaat was ik niet tevreden. De keren daarop ook niet. Ik heb het heel vaak overgeschilderd en daardoor ontstond reliëf. Het heeft letterlijk en figuurlijk meerdere lagen gekregen, waardoor je ook echt het origineel moet zien om het te beleven.’’ 

Hij kijkt even stilletjes naar het schilderij, dat treffend zijn ontwikkeling tot nu toe laat zien. ,,Dit is een van de beste werken die ik heb gemaakt, maar’’, corrigeert hij zichzelf meteen met een knipoog, ,,ik weet het. Ik ben niet objectief.’’

MATHEMATISCH Compleet anders zijn Gerlings pentekeningen. Geen kleur, veel strakke lijnen en geometrische vormen en dat alles heel nauwgezet getekend: het lijken soms wel etsen. Je ziet aan alles hoeveel verschillende stijlen en technieken hij beheerst om datgene uit te drukken wat hij wil. Tegelijkertijd heeft hij er ook lak aan. ,,Een bepaalde expressie kun je juist bereiken door de geleerde technieken aan je laars te lappen’’, zegt hij stellig. ,,Van een vakcollega kreeg ik een tijdje geleden een compliment dat me raakte, hij vond het heel bijzonder dat ik het organische en het mathematische met elkaar kon combineren. En hij vond mijn ‘handschrift’ ook heel persoonlijk.’’

Uiteraard zijn bossen en bomen onderwerp, maar Gerling heeft met zijn tekeningen ook een grote voorliefde voor landschappen (onder veel meer Hoenderloo en de Leusderheide), sneeuw en vervallen schuurtjes en boerderijen. Een indringende tekening is die van de omgeving na de razzia van Putten in 1944. Die staat in groot contrast met bijvoorbeeld het sfeervolle ’Kerkplein Putten in de zomer’.

OMMETJES Omdat de strijd tegen het coronavirus de bewegingsvrijheid sterk beperkt, kwam Gerling onlangs op het idee om wat mensen die hij kent een hart onder de riem te steken met een bijzonder ‘ommetje’. ,,Terwijl je er door corona niet zomaar meer op uit kunt gaan, kun je dat wel doen in je fantasie. Ik stuurde daarom diverse mensen per mail een keuze uit mijn werk, bij wijze van ‘fantasie prikkelend ommetje’ door deze bijzondere omgeving.’’

Op de website, die pasgeleden is uitgebreid met flink wat extra pentekeningen, valt letterlijk en figuurlijk naar hartelust te struinen. Iedereen kan zelf een ‘ommetje’ samenstellen. Dwars door ‘Landgoed Groevenbeek in de winter’ bijvoorbeeld. Kijk dan vooral naar de sneeuw in het landschap en op de railing van de brug. Het ijs weerspiegelt de bomen langs de kant.

Of neem een kijkje bij de oude vervallen historische boerderij Holzenbosch, op de plek in Voorthuizen waar momenteel een nieuwe wijk wordt gebouwd. ,,Daar ging in augustus 2010 de fik in’’, vertelt Gerling, ,,net voor die tijd had ik deze boerderij getekend.’’

Wie van een geintje houdt, moet maar eens op zoek gaan naar de struisvogels in de twee tekeningen ‘Struisvogels in Barneveld’. Gerling met een hint: ,,De boerderij stond in de buurt van Het Ei in Terschuur en het ging me vooral om de vorm van het hekwerk.’’

Gerling wil de komende tijd een aantal werken op zijn website tot een ‘ommetje’ bundelen, compleet met foto hoe het er nu uitziet en een routekaart. Struinen door zijn werken kan nu al op https://jagerpaintings.nl.

Door André van der Velde