Wraken is geen feest

BARNEVELD In ons land is recht en rechtspraak met de nodige waarborgen omgeven. Wie van mening is dat hij geen eerlijke en onpartijdige behandeling krijgt van de rechter, kan diezelfde rechter "wraken". Andere rechters beoordelen dan of die rechter verplicht is zich uit de zaak terug te trekken. De zaak loopt in zo'n geval vrijwel altijd ernstige vertraging op.

Een rechter kan ook zelf besluiten om zich terug te trekken uit een rechtszaak. Bijvoorbeeld omdat hij merkt dat er een bekende van hem of zijn familie betrokken is bij de zaak. Een rechter "verschoont" zich in zo'n geval. Bij verschoning trekt de rechter zich vrijwillig terug, bij wraking wordt hij daartoe door collega-rechters verplicht.

Andere mogelijkheden voor de rechter om een beslissing te vermijden zijn er niet. Rechtsweigering is strafbaar. In een wet uit 1829 staat namelijk nog steeds heel plechtig en archaïsch het volgende bepaald: "De regter die weigert regt te spreken, onder voorwendsel van het stilzwijgen, de duisterheid of de onvolledigheid der wet, kan uit hoofde van regtsweigering vervolgd worden.".

ONPARTIJDIGHEID Een rechter kan alleen gewraakt worden als zich omstandigheden voordoen "waardoor de rechterlijke onpartijdigheid schade zou kunnen lijden". Dat kan het geval zijn als de rechter tegenover een procesdeelnemer vooringenomen is of als de vrees daarvoor objectief gerechtvaardigd is.

Het uitgangspunt daarbij is altijd dat een rechter wordt vermoed onpartijdig te zijn, omdat hij in zijn functie als rechter is aangesteld. Een rechter wordt geacht te weten hoe hij zich onpartijdig dient op te stellen. Maar rechters zijn uiteraard ook gewone mensen.

Aan het bewijs om aan te nemen dat de rechter partijdig is, worden daarom hoge eisen gesteld. Dat kan alleen aangenomen worden in geval van bijzondere en concrete omstandigheden. Die moeten dan een zwaarwegende aanwijzing opleveren voor het aannemen van (de schijn van) partijdigheid. Die concrete omstandigheden moet degene die de rechter daarvan beschuldigt aanvoeren. Dat moet zo iemand direct doen, zodra dergelijke omstandigheden hem bekend zijn geworden. Vervolgens toetsen collega-rechters onafhankelijk of er objectief gezien sprake is van (schijn van) partijdigheid.

BEWIND Een mooi voorbeeld hoe vreemd het kan gaan, deed zich voor in een zaak die onlangs gepubliceerd werd. In die zaak had de zus van degene die om wraking verzocht aan de rechter gevraagd om haar broer onder een beperkt bewind te stellen. Dat in verband met de afwikkeling van de erfenis van hun overleden moeder. Door dat bewind zou hij niet meer volledig zelfstandig mogen beslissen in financiële zaken.

Die broer wraakte de rechter. Hij had daar echter wel een wonderlijk verhaal bij. Voorafgaand aan de zaak over de onderbewindstelling was die broer door een vriend, werkzaam bij de KGB, gewaarschuwd dat de eerste rechter die een zaak behandelt in 100% van de gevallen niet te vertrouwen is en vaak is omgekocht. Bij de tweede rechter die een zaak behandelt speelde dit volgens die vriend in 50% van de gevallen. De broer vreesde dat zijn zus, die verzoeker 'de vijand' noemde, de rechter had omgekocht. Op die manier wilde zij ervoor zorgen dat haar broer een bewindvoerder aangewezen kreeg, die alleen in haar belang zou handelen.

OORDEEL De wrakingskamer van de rechtbank was hier snel klaar mee. Uit de door deze man beschreven omstandigheden volgde niet de schijn dat de rechter bij de behandeling van het verzoek tot onderbewindstelling vooringenomen of partijdig was geweest. Volgens de wrakingskamer had de broer de door hem verkregen externe informatie over rechters die niet te vertrouwen of omgekocht waren "niet nader geduid qua inhoud en strekking." Uit deze niet onderbouwde algemene veronderstelling viel dan ook niet af te leiden waarom specifiek deze rechter vooringenomen of partijdig zou zijn.

Concrete feiten en omstandigheden waaruit zou volgen dat in de bejegening van verzoeker tijdens de mondelinge behandeling (de schijn van) partijdigheid van de rechter besloten lag, onderbouwde de man ook niet. Tijdens de mondelinge behandeling lichtte hij toe dat hij met zijn wrakingsverzoek erop uit was om te voorkomen dat hij een bewindvoerder zou krijgen die door bemoeienis van zijn zus was aangewezen. Hij wilde meer tijd krijgen om zelf de bewindvoering te kunnen regelen. Dat had echter niets van doen met de wijze van bejegening door de rechter. Daarom werd het verzoek afgewezen. De rechter hoefde niet het veld te ruimen.

Omdat was gebleken dat het wrakingsverzoek ook had gediend om tijd te krijgen om zelf de bewindvoering te regelen, nam de rechtbank aan dat verzoeker het middel van wraking had gebruikt om de procedure te vertragen. Dat vond de rechtbank misbruik van het wrakingsinstrument. Daarom werd bepaald dat een volgend verzoek van deze man niet meer in behandeling zou worden genomen.

SLOT Hoewel er veel voor te zeggen is dat mensen zelf toegang tot de rechter hebben, had de bijstand van een jurist of advocaat hier veel kunnen voorkomen. Wie weet dat er jaarlijks gemiddeld minimaal drie keer per werkdag wordt gewraakt, kan wel nagaan dat dit soort acties de capaciteit van het aantal door rechters te behandelen zaken ernstig terugbrengt. Een wrakingskamer bestaat namelijk altijd uit minimaal drie rechters, die soms ook nog van elders moeten komen. De afhandeling wordt hierdoor ernstig vertraagd, want het gewone werk blijft liggen. Verder kost het extra zittingscapaciteit en dus extra geld. Het vormt echter de tol die betaald moet worden voor het hebben van een rechtsstaat. Want eerlijke en onpartijdige rechters vormen een groot goed. Wraken is geen feest. Het middel moet er zijn. Maar het is een ultimum remedium en levert slechts zeer zelden rendement op.

Mr. dr. J.J.H. (Jan) Post is als advocaat werkzaam bij Post & Bouter Advocaten

Stationsweg 123, Barneveld

Tel. 0342 - 400 622

j.post@postbouter.nl

www.postbouter.nl