Levenslicht

Op het schoolplein van de Wilhelminaschool in Voorthuizen staan mevrouw en meneer De Liever al te wachten. We gaan een monument onthullen en met de kinderen in gesprek over de verschrikkingen van de Shoah. De volkerenmoord op de Joden, de Holocaust. Hoe was het toch in hemelsnaam mogelijk dat in die vreselijke Tweede Wereldoorlog 6 miljoen Joden systematisch werden uitgeroeid? Niet om wat ze deden, maar puur om hun Jood-zijn?

Meester Robert Jan Zuiddam heet ons hartelijk welkom en het gesprek begint al over zijn klas en de leerlingen die onder de indruk zijn van die Holocaust en over dat zij nu in vrijheid kunnen leven. Gelukkig maar, want het monument dat we gaan onthullen, wil ons ook laten stilstaan bij de bevrijding. De bevrijding van het vernietigingskamp Auschwitz waar de Joden werden verminkt, vertrapt, verwond, vermoord, vergast, verbrand. "Ausradiert". Een bevrijding, 75 jaar geleden op 27 januari 1945.

104.000 STENEN De leerlingen zitten in de hal van de school en voor hen liggen stenen die telkens oplichten. Elke steen verbeeldt een slachtoffer van de Holocaust. In zo'n 170 gemeenten in Nederland waar Joden zijn weggevoerd en vermoord, zijn zulke stenen in een mozaïek neergelegd. Samen 104.000 stenen die het aantal slachtoffers van de Holocaust in Nederland symboliseren. Gewone mensen die werden weggevoerd, het hadden onze buren kunnen zijn. We keken naar het monument. Eerst het licht, dan wordt alles donker. Langzaam lichten enkele stenen op… het blauwe licht wordt sterker alsof de stenen gaan ademen en het licht leven geeft. Levenslicht. Licht dat leven geeft. Zoals de zon schijnt, ten onder gaat, de duisternis valt en de zon weer naar haar plek gaat om op te gaan en nieuw levenslicht schenkt. Daarom de naam van dit monument: Levenslicht.

Mevrouw De Liever vertelt dat zij nooit een opa en oma heeft gehad, want die waren vermoord; het waren Joden en die moesten worden uitgeroeid. Meneer De Liever is na de oorlog geboren, maar zijn broer Louk werd als peuter van 4 naar het concentratiekamp afgevoerd. Louk overleefde en kwam uitgemergeld met het laatste Rode Kruis-transport terug naar Eindhoven waar zijn vader hem nauwelijks herkende. Gelukkig wist zijn vader dat Louk een moedervlek onder zijn voet had en dat bracht hen weer samen. Ontroerende, huiveringwekkende verhalen; de leerlingen doodstil.

ZIENDE BLIND Grote dingen beginnen met kleine stappen. Dat geldt – helaas – ook voor het kwade. Ook in de (vroege) aanloop naar de Tweede Wereldoorlog. Wie zich verdiept in de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog, zal ze met de kennis van nu kunnen aanwijzen: schijnbaar kleine zaken die uitgroeiden tot, letterlijk en figuurlijk, adembenemende uitwassen van macht, van dictatuur en van overheersing. Wie had in de jaren dertig van de vorige eeuw kunnen weten waar Hitler uiteindelijk toe in staat bleek? Wie had kunnen bedenken dat zovelen hem, actief of passief, volgden? Je vraagt je af – als je de verhalen leest – of mensen niet 'ziende blind' en 'horende doof' waren?

De komende weken reist het monument Levenslicht door onze dorpen. Elke keer landt het monument in een school. Een tijdelijk, maar heel indrukwekkend lichtmonument van kunstenaar en innovator Daan Roosegaarde. Lichtjes in het donker. Stenen die licht 'ademen' en dat vervolgens 'doorgeven' waardoor het donker verdwijnt. Stenen. Daan Roosegaarde koos met opzet voor stenen. Ze zijn in de Joodse herdenkingstraditie belangrijk. Mevrouw De Liever vertelde aan de leerlingen dat als Joden naar een begrafenis gaan ze een steentje meenemen en dat op het graf leggen als teken van 'wij zijn hier geweest'.

VRIJ OM TE LEVEN De stenen van het Levenslicht monument zeggen nu 'Wij zijn hier geweest' en vertellen het verhaal door dat zoiets verschrikkelijks als de Holocaust nooit meer mag gebeuren. Nooit meer! Toen namen we afscheid op de Wilhelminaschool en de leerlingen zongen met elkaar een prachtig lied dat ons ontroerde. U kunt het beluisteren op YouTube onder 'vrij-123zing'. Een enkele strofe geef ik u hier mee:

Ik droomde vannacht dat in onze klas

Denken verboden was

Enkel wat de meester zei was waar

En als je een keer je mening gaf

Kreeg je meteen een gemene straf

Want dat werd gezien als een gevaar

Toen ik door de wekker wakker werd

Besefte ik pas

Ik ben vrij om te leven zoals ik leef

Vrij om te doen wat ik doe

Vrij om te geloven wat ik geloof

Ik ben vrij om te houden van wie ik houd

Vrij om te zijn wie ik ben

Ik, jij, hij, zij, wij, zijn vrij!

Asje van Dijk