Donder en bliksem

VRAAG: Kunt u eens uitleggen hoe onweer, dat meestal bij broeierig weer optreedt, ook in een koude nacht kan ontstaan? Wat veroorzaakt eigenlijk dat grote (hoog)spanningsverschil? En hoe komt het, dat wij het geluid van de donder niet gelijk horen als we de bliksemflits zien?

ANTWOORD: Onweer kan ontstaan doordat regen, hagel of sneeuw elektrisch geladen worden, als zij in snel opstijgende luchtstromingen terechtkomen. De stijgwinden krijgen daarentegen een even grote, doch tegengestelde (dus negatieve) lading. Zodra die elektrisch geladen lucht tot hoog in de wolken komt, krijgen die bundels waterdamp en fijne druppeltjes of ijskristallen op hun beurt een sterke elektrische lading. In de regel gebeurt dat overdag of ‘s avonds na het bereiken van een hoge temperatuur en dan spreken wij van warmte-onweders. Nachtelijke onweersbuien ontstaan vaak in het najaar als de temperatuur van het zeewater hoog is en een onstabiele lucht daarboven op enige kilometers hoogte door de warmte-uitstraling van de aarde is afgekoeld. De krachtigste buien ontwikkelen zich in ons land als aanwezige warme lucht omhoog wordt gestuwd door instromende koude wind.

Indien de tegengestelde (positieve en negatieve) ladingen tussen wolken en aarde groter worden dan de isolerende werking van de neutrale lucht daar tussen, dan kunnen er ontladingen plaatsvinden in de vorm van enorme vonken tussen de wolken of tussen een wolk en de aarde. Die flitsen zien wij als bliksemschichten. Nu horen wij bij diverse elektrische apparaten wel eens geknetter als er kleine vonkjes overspringen. Die vlammetjes drukken ineens de lucht opzij en dat geeft ‘t geluid. Denk maar aan een zweep die knalt doordat het leren riempje met flinke snelheid de lucht klieft. Zo’n enorme vonk als de bliksem, splijt plotseling zoveel lucht dat het een geweldig gedonder oplevert, nog veel luider dan de knal waarmee een straaljager de geluidsbarrière doorbreekt. Dat wij het pas later in de verte horen ‘donderen’ na een lichtflits, komt doordat ons oog, dank zij de grote snelheid van het licht, eerst de vonk(en) ziet en ons oor pas seconden later het tragere geluid van kilometers afstand opvangt.