'De enige Barnevelder die Neuengamme overleefde'

BARNEVELD Al meer dan een halve eeuw spit Barnevelder Ton Lokker (79) in het oorlogsverleden van zijn vader, die het Duitse concentratiekamp Neuengamme overleefde. Vandaag geeft hij voor het eerst een inkijkje in zijn 'geschiedenisboek'. ,,Dit mag nooit worden vergeten.''

Geertjan Jansen

Een paar dagen voor de nationale herdenking meldt Ton Lokker zich bij de Barneveldse Krant, de krant waarvoor hij in het verleden duizenden foto's maakte. Hij opent een dikke rode map, vol met vergeelde foto's, namenlijsten en andere oude papieren: het oorlogsverhaal van zijn vader. ,,Al tientalllen jaren is deze map een kostbaar bezit dat ik steeds aanvul. Vannacht lag ik wakker en dacht ik: 'Morgen ga ik naar de krant'.''

Han Lokker, de vader van Ton, is in de oorlogsjaren de enige tandarts in Barneveld. Hij woont met zijn vrouw Cor en drie kinderen aan de Amersfoortsestraat, in het huis dat Ton Lokker recent verkocht. ,,Mijn ouders zaten in het verzet. Ze hielpen onder meer Joden aan onderduikadressen. Dat ging goed, totdat m'n vader werd verraden door een van z'n patiënten.''

ARRESTATIE In december 1944 wordt er 's nachts hard op de deur gebonsd. Vluchten kan niet meer. Han Lokker wordt hardhandig opgepakt en afgevoerd naar de gevangenis in Apeldoorn. ,,We waren er allemaal kapot van.''

Enige tijd later krijgt de familie het verschrikkelijke bericht dat Han gefusilleerd zal worden. ,,Han Hamerling, een kennis van mijn ouders, wist de kampleiding gelukkig op andere gedachten te brengen. Hij had een handel in tabakswaren en reisde met kisten sigaren en sigaretten naar Apeldoorn. Zijn plan slaagde wonder boven wonder.''

CONCENTRATIEKAMP Han Lokker blijft in leven, maar zijn toekomst ziet er nog steeds somber uit. Kamp Amersfoort is zijn volgende tijdelijke bestemming. In februari 1945 wordt hij overgebracht naar het Duitse concentratiekamp Neuengamme, in de omgeving van Hamburg. Een plek waar in de oorlog in totaal meer dan 43.000 mensen de dood zouden vinden. Cor, de moeder van Ton Lokker, is dan ook al opgepakt. Zij verblijft in een kamp in Apeldoorn. Het gezin van een geëvacueerde tandarts uit Arnhem, ontfermt zich in Barneveld over Ton en zijn zussen.

GEEN WOORD OVER HET KAMP Han en Cor Lokker doorstaan alle verschrikkingen en keren na de bevrijding terug in Barneveld. ,,Mijn vader is voor zover ik weet de enige Barnevelder die Neuengamme overleefde, maar zijn verblijf in het kamp had diepe sporen nagelaten. Hij repte er met geen woord over, maar dat merkte je gewoon.'' Later krijgt Ton Lokker een steeds beter beeld van wat zich in Neuengamme heeft afgespeeld. ,,Na het overlijden van mijn vader in 1962, las ik zijn beschrijving van het kamp (zie kader) en bekeek ik de foto's die mijn vader onderschepte tijdens de bevrijding van het kamp. Ook ben ik zelf meerdere keren afgereisd naar Neuengamme. Verschrikkelijk wat daar allemaal is gebeurd. Duizenden mensen zijn er gestorven. Mijn vader heeft het overleefd doordat hij als tandarts een bevoorrechte positie had.''

SCHEPEN ZINKEN Daarnaast heeft Han Lokker ook veel geluk. Op 3 mei 1945 proberen de Duitsers het bestaan van het concentratiekamp te verdoezelen voor de naderende geallieerden. Duizenden bewoners worden op schepen geladen en achtergelaten in de baai van Lübeck. De geallieerden denken dat er Duitsers op de boten zitten en brengen meerdere schepen tot zinken. De boot waarop Han zit, wordt ook beschoten, maar zinkt wonder boven wonder niet. Een dag later wordt Neuengamme bevrijd en is Han Lokker een vrij man.

Tot op de dag van vandaag is Ton Lokker geïntrigeerd door het oorlogsverleden van zijn vader. Hij is van plan om binnenkort nogmaals af te reizen naar Neuengamme. Is hij specifiek naar iets op zoek? ,,Nee, maar ik hoop altijd op nieuwe informatie. Voor mijzelf maar ook voor anderen. Het is belangrijk dat de verhalen van de Tweede Wereldoorlog blijven leven en dat ook kinderen beseffen hoe bijzonder het is om in vrijheid te leven.''

VERSLAG Han Lokker schreef in juni 1945 een verslag over zijn tijd in Neuengamme. Enkele fragmenten geven een indruk van de verschrikkingen die hij als kampbewoner moest doorstaan.

Van mens tot nummer
,,Na aankomst in goederenwagons wordt men in een zaal gebracht waar alle voorwerpen van waarde worden afgenomen, zoals geld, ringen en horloges. Vervolgens is de kleding aan de beurt (...) Geheel naakt wordt deze zaal verlaten en worden we naar de douchezaal gebracht. Op de drempel hiervan wordt men van mens tot nummer. Een metalen plaatje met een nummer erop wordt om de hals gelegd en gevangene nummer zoveel is geboren. Daarna wordt al het haar weggeknipt en krijgen we een douche. Afdrogen doen we met een doek waarmee zich reeds minstens vijftig anderen hebben afgedroogd.''

Met drie man in één bed
,,We verbleven in houten barakken, blocks genaamd. Houten keten, waar meestal de ramen kapot zijn en waar we moeten eten en slapen. De leiding berust bij zogenaamde blockoudsten. Ons block kon gerekend naar het aantal bedden ongeveer honderdvijftig personen bevatten. ruim vierhonderd werden er ondergebracht, hetgeen betekenden dat we met drie man moesten slapen in een éénpersoonsbed.''

Slecht eten, hard werken
,,Neuengamme stond bekend als 'Ausrottingslager'. Dat was het ook. Zonder dat er direct veel bloed vloeide, werd er op geraffineerde wijze gemoord. Slecht en onvoldoende voedsel en zeer hard werken waren op zichzelf al voldoende om het sterftecijfer op een abnormaal peil te brengen.''

Gouden tanden
,,'s Nachts werden de lijken op de grond gelegd en wanneer men naar de toiletten ging struikelde men vaak over de doden. Men werd spoedig zo vertrouwd met dergelijke ervaringen dat dit niet de minste indruk maakte. 's Morgen werden de doden overgebracht naar de lijkenhal. Als er een behoorlijk aantal was (± 200), werden de lichamen verbrand in het crematorium. Maar eerst werd er gecontroleerd of er gouden kiezen of tanden waren. Alles wat goud was, werd er uitgetrokken. Daarna kreeg de dode een stempel op het voorhoofd: 'Zahnärztlich geprüft', wat een verlof tot verbranden betekende.''

Tandarts
,,Ik was tandarts in het kamp en ging wekelijks naar Hamburg, ter behandeling van gevangen die werden gebruikt om niet ontplofte bommen op te ruimen. Bij die werkzaamheden kwamen er wekelijks ongeveer zeventig om het leven. 's Avonds hadden we meestal 2,5 uur luchtalarm en werden de gevangen door een smalle gang als vee naar de schuilkelders gedreven. Hierbij werden ze zo geschopt en geslagen dat het een wonder was als ze het er levend vanaf brachten.''

Bevrijding
,,De vliegtuigen begonnen gevaarlijk rond de Athene te cirkelen toen deze plotseling vanaf het land beschoten werden. Niemand had enig vermoeden door wie dat geschiedde. De granaatscherven vlogen over het dek en maakten enige gewonden. In de paniek die hierbij, zelfs onder de SS'ers ontstond, werden de gewonden aan wal gebracht en toen die van het schip af waren, was het hek van de dam en stormde alles naar de scheepstrap om vaste grond onder de voeten te krijgen. In minder dan geen tijd was het merendeel aan wal en we beleefden de grootste sensatie die men zich kan denken: de Engelse tanks reden het havenemplacement op. De bevrijding van de rest van de gevangenen van Neuengamme, ruim tweeduizend, was een feit geworden.''