‘Voorjaarsbode pinksterbloem heeft het moeilijk’

LUNTEREN/REGIO Lievelingsbloem van velen, voorjaarsbode bij uitstek, geneeskrachtig en rijk aan vitamine C: de pinksterbloem pronkt weer met zachtroze bloemen. Alleen de naam is wat raadselachtig.

Pinksterbloemen houden van vochtige, matig voedselrijke grond. Ooit was dat hier en daar te vinden in loofbossen, maar toen boeren de wouden ontgonnen ontstond een fantastisch nieuw biotoop: vochtige wei- en hooilanden. Hele velden kleurden roze.

GROOTE VOORT Maar na de oorlog werden de graslanden ontwaterd, zwaar bemest en nu en dan bespoten of omgeploegd en de pinksterbloem werd teruggedrongen naar de randen en de slootkanten. Nog steeds nemen de aantallen af. Op het biologische land van de Groote Voort langs de Postweg in Lunteren, dat tot vorig jaar nog vol stond met pinksterbloemen, is er nu zelfs niet één te zien. Gevolg van droge zomers? ,,Ik snap het zelf ook niet’’, reageert boer Jan Dirk van de Voort. ,,Wij hebben in ieder geval op geen enkele manier ingegrepen.”

WAARNEMING Een raar geval en spijtig voor de rupsen van het oranjetipje en de insecten die nectar peuren uit de bloemen. Voor mensen zijn bloemen en blad eetbaar en goed tegen allerlei kwalen. Maar ze zijn nog te vinden. Mijn eerste zag ik dit jaar langs de Hoofdweg tussen Ederveen en De Klomp op 29 maart, iets later dan vorig jaar. Ik houd dit al jaren bij, vanaf toen ik nog op school zat. Hieronder de datum van eerste bloei in de jaren waarin ik dat heb genoteerd, met tussen haakjes de datum van eerste paasdag. In enkele gevallen (vooral de eerste jaren) was de waarneming tussen Veenendaal en Wageningen, verder steeds tussen Veenendaal en Barneveld.

1998: 3 april (12 april)
2001: 9 april (15 april)
2003: 3 april (20 april)
2004: 5 april (11 april)
2007: 3 april (8 april)
2008: 4 april (24 maart)
2010: 7 april (4 april)
2011: 30 maart (24 april)
2012: 27 maart (8 april)
2013: 18 april (31 maart)
2014: 18 maart (20 april)
2015: 10 april (5 april)
2016: 2 april (27 maart)
2017: 28 maart (16 april)
2018: 7 april (1 april)
2019: 25 maart (21 april)
2020: 16 maart (12 april)
2021: 29 maart (4 april)

VAKER IN MAART Er vallen drie dingen op. Eén: er zitten schommelingen in de eerste-bloeidata. Dat heeft met het weer te maken, maar ook is er een waarnemereffect: op de juiste dag op de juiste plek zijn kan een aantal dagen verschil uitmaken. Het aardige van de pinksterbloem is dat het een opvallende bloem is die bijna overal voorkomt en die bovendien redelijk gelijkmatig in bloei komt, wat het waarnemereffect sterk verkleint.

Twee: de eerste bloei viel in de begintijd steeds in april en de laatste jaren steeds vaker in maart. De bloeitijd van de pinksterbloem - en van andere soorten, en daarmee de lente - vervroegt. Over deze ruim twintig jaar is dat ongeveer een week.

Drie: vergelijking met data eerste paasdag. Alleen in 2008, 2010, 2013, 2015, 2016 en 2018 bloeide de pinksterbloem nog niet met Pasen en is de kans het grootst dat de plant met Pinksteren nog bloeide. Helaas heb ik nooit een laatste-bloeidatum genoteerd, maar de ervaring is dat de plant op haar naamdag meestal nauwelijks in bloei is te vinden.

WAAROM PINKSTERBLOEM Dus is de grote vraag: waarom pinksterbloem? Vroeger was de gemiddelde temperatuur iets lager en begon de lente later, maar dat is nauwelijks voldoende verklaring. In Friesland is er ook een andere plant die bekend staat onder de naam ‘pinksterblom’: fluitenkruid. In Zeeland heet de pinksterbloem ‘koekoeksblomme’ en is de scherpe boterbloem de ‘pienksterblomme’.

Een andere mogelijke verklaring geeft plantennamen.info: bloem die bloeit als de pinken naar buiten gaan. En dat is rond deze tijd, als ze niet het hele jaar op stal blijven, want net als pinksterbloemen zijn er minder pinken en koeien in de wei te vinden. Taalkundig is deze verklaring minder waarschijnlijk, dus het raadsel blijft. Dat is niet erg, want raadsels kruiden het leven, zoals pinksterbloemen de salade.

Door Kees van Reenen