‘Meet the Arctic’: coole kunst in Museum Lunteren

LUNTEREN Een bezoekje aan de Noordpool is niet voor iedereen weggelegd. Daarom brengt Museum Lunteren dit gebied naar het middelpunt van Nederland met de expositie ‘Meet the Arctic’. De indrukwekkende sculpturen, foto’s en grafische werk zijn hier vanaf 20 februari te bewonderen.

De sneeuw die voor de deur van het gemoderniseerde museum ligt, sluit naadloos aan bij het thema. Dat vindt Karel Stevens (64) ook. De Eindhovenaar is organisator van de expositie en al jaren in de ban van kunst uit het Canadees arctisch gebied, vervaardigd door First Nations kunstenaars, de zogenoemde Inuït.

SOUVENIR ,,Ik heb familie in Canada wonen en als jonge vent legde ik hier 10.000 mijl liftend af. Als Nederlander wil je dan een souvenir naar huis nemen en dat moest iets worden van de oorspronkelijke poolbewoners. Je kijkt eens wat verder, je verzamelt iets en zo is de interesse in die kunst ontstaan. Dus dacht ik 32 jaar geleden: hier moet een markt voor zijn en dus ging ik daar met 500 guldens op zak inkopen doen bij de coöperaties”, vertelt Stevens. Zijn visitekaartje toont een plaatje van een eskimo-iglo en de naam Canuit, Inuit Art. De kunst, het desolate onherbergzame gebied en hoe de bevolking met zeer beperkte middelen leefde, boeit hem. ,,Je moet daar bij temperaturen van min dertig overleven, destijds met natuurlijke materialen, zoals huiden.”

Sculpturen en grafisch werk van Noordpool in Museum Lunteren

Een absolute primeur zijn de twaalf foto’s van Robert Kautuk te zien. Hij heeft de ijskoude en harde leefwereld op de gevoelige plaat vastgelegd. Ze variëren van desolate vlaktes tot de inukshuks (steenstapels als richtingwijzer) tegen een strakblauwe lucht.

Die sfeer vind je terug in dertig prenten, variërend van litho’s tot steendrukken en etsen (ook met aquatinten). Maar de vijftig sculpturen overheersen. Elk sculptuur of prent vertelt door de stijl, materiaal en thematiek een eigen verhaal, ontstaan uit de vele mythen en overleveringen van de bewoners van het Noordpoolgebied. Naast de directe leefomgeving zijn de identiteit en persoonlijkheid van de kunstenaar bepalend voor het werk. Soms is het zeer figuratief realistisch, dan weer is het speels of modern abstract. Wat deze expositie zeker zo bijzonder maakt is de complete Cape Dorset Print Collection 2020.

SERPENTIJN EN SJAMAAN Stevens wijst op het harde marmer, bazalt en de zachte speksteen die gebruikt is voor de beelden die er te zien zijn. ,,Deze groene kleur in deze ijsbeer is typisch serpentijn. De grijze sculpturen zijn gemaakt van steatiet, dat is heel zacht talksteen. Die prachtige kleuren komen pas tevoorschijn als je gaat schuren.” Een walvis die op zijn kop zwemt, oogt enorm gestroomlijnd en gracieus.

Stevens loopt meteen naar een privéstuk, wat hij zijn lieveling noemt. Het toont een krachtige sjamaanfiguur in een actieve, spannende houding. ,,Als er iemand ziek was, of er werd honger geleden, dan ging de sjamaan trommelen en raakte hij in trance. Zo kon hij transformeren en als intermediair contact maken met de bovenwereld. Dan liep het vaak goed af, want zo werden mensen beter en kon je weer gaan jagen.” Een ander beeldje laat nog een sjamaan zien, van wie het hoofd deels verandert in een wolvenkop, zodat hij van ver de prooi kon ruiken, om jagers de weg te wijzen naar het wild. ,,Dat is hun wereld.”

WALVIS, VET EN BOTTEN Daartegenover staan gestileerde beeldjes van vogels of andere dieren. Het gezichtje van een fragiel vrouwspersoon is ingelegd met het gewei van een kariboe. Er is een sleetje te zien waarvan de dragers werden gemaakt van bevroren vis die in huiden gewikkeld werden. ,,Er werd niks verspild, dat is het mooie van die cultuur. Ecologisch verstandig te werk gaan, bestond allang. Dieren en de natuur vormen vooral hun leefwereld, daar zijn ze van afhankelijk. Van een walvis kon je van het vet brandstof gebruiken om te koken, het vlees kon je eten en van de botten kon je gereedschap maken.”

Er werd niks verspild, dat is het mooie van die cultuur. Ecologisch verstandig te werk gaan, bestond allang

Stevens wijst op het contrast van een fraai geëtste tent en de lelijke barakken anno 2020 op een foto. Maar de bevolking trekt langzaam weg uit het hoge noorden, mede door de klimaatverandering. ,,Maar de Inuït kunnen zich erg goed aanpassen. Met de opbrengst van kunst kunnen ze ook voorzien in hun levensonderhoud. Elk kind groeit ermee op.”

De verhalen achter de kunst schudt Stevens uit zijn mouw. Hij lacht bij een ietwat lugubere mythe over weer een sjamaan, waarvan het beeldje in het museum staat. ,,Als hij in trance wil raken, wordt de sjamaan aan het lachen gemaakt door een vrouwtje, maar hij mag geen spier vertrekken. Doet hij dit toch, dan snijdt zij met een mes zijn buik open om zijn ingewanden aan de honden te voeren.”

DOCU Filmmaker en Lunteraan Onno Gerritse (bekend van ‘Dansen met gehoornde dames’) maakte een documentaire over deze expositie, vanaf 20 februari te zien op de website van museum Lunteren en Canuit. De film werd mogelijk gemaakt middels een subsidie van de Canadese ambassade. Lisa Helfand, ambassadeur van Canada, verricht op 20 februari middels een livestream de opening. Deze livestream is vanaf 15.00 uur te volgen via een link op de website van het museum: www.museumlunteren.nl.

Door Freek Wolff