Leven in vrijheid..., een keuze

In de afgelopen weken las ik een aangrijpend boek over de ervaringen van een tienermeisje dat de oorlog overleefde. Edith Eger was zestien jaar oud toen ze in 1944 naar Auschwitz werd gedeporteerd. Haar ouders werden bij aankomst direct naar de gaskamer gestuurd en Edith werd gedwongen om voor de nazi-arts Mengele te dansen.

Dokter Mengele zag Auschwitz als zijn laboratorium met de gevangenen als proefkonijnen. Telkens als er weer een trein met gevangenen aankwam, selecteerde hij wie er naar de gaskamers ging, wie er nog een poos als slaaf moest werken en op wie hij zijn medische experimenten zou uitvoeren. Vreselijke experimenten op levende gevangenen om zijn theorieën over een zuiver Arisch ras te onderbouwen. Mensen werden nummers in wetenschappelijke proefnemingen om de superioriteit van de "Übermensch" te bewijzen.

Edith Eger vertelt in haar boek "De Keuze. Leven in Vrijheid" over de vreselijke kampervaringen: de vernederingen en de onderdrukking, haar honger en lijden, de dood die niets en niemand spaart. Nog maar nauwelijks in leven werd ze door de geallieerde bevrijders tussen een stapel dode mensen weggehaald en gered.

VRIJ IN GEDACHTEN Edith Eger stelt zich later de vraag hoe ze zichzelf overeind kon houden op een plek waar de enige vaste punten de ijzeren hekken, het prikkeldraad van de omheiningen, de dood en de alsmaar omhoog stomende rook van de crematoria waren. En ze schrijft dat ze daar voor het eerst in haar leven zag dat ze een keuze had: "Aandacht besteden aan wat we zijn verloren, of aandacht besteden aan wat we nog hebben". Als ze van Mengele het bevel krijgt te dansen, ervaart ze, zo schrijft ze, een deel van de wijsheid die ze nooit zal vergeten. "Ik zal nooit weten welk wonder me dit inzicht schenkt… Ik kan zien dat dokter Mengele, de doorgewinterde moordenaar die deze ochtend mijn moeder heeft gedood, zieliger is dan ik. Ik ben vrij in mijn gedachten, iets wat hij nooit zal zijn. Hij zal altijd moeten leven met wat hij heeft gedaan. Hij zit meer gevangen dan ik. Als ik mijn dans afsluit met een laatste gracieuze spagaat, bid ik, maar ik bid niet voor mezelf. Ik bid voor hem. Ik bid dat hij, voor zijn eigen bestwil, nooit de behoefte zal krijgen om mij te doden."

HAAT EN VERGEVEN Na de oorlog wordt mevrouw Eger een gerespecteerd professor in de psychologie en begeleidt ze vele mensen met trauma's om een nieuwe toekomst te hervinden. Vanuit haar eigen leven-en-bijna-doodervaringen weet ze als geen ander haar patiënten te begrijpen. Want als je iets heel ergs is overkomen, kun je zo vol haat zitten, dat die haat jou gevangen kan zetten in je verleden en je helemaal vastzit in je verdriet. Sommige mensen lopen weg voor die pijn, sluiten een boek vol onverwerkt verleden maar blijven daardoor gevangene van dat verleden, zo houdt ze ons voor. Vergeven is haar remedie: "Vergeven is rouwen om wat er is gebeurd en de hoop op een ander verleden opgeven". Onze vrijheid hervinden we pas, "als we accepteren wat er is en als we onszelf vergeven, als we onze harten openen om de wonderen te ontdekken die nu bestaan." Je kunt niet veranderen wat er is gebeurd, je kunt niet veranderen wat je is aangedaan. Maar je kunt wel kiezen hoe je nú wil leven. Ja, je bent wel een slachtoffer, maar wordt niet de gevangene door in de slachtofferrol te kruipen, zo houdt ze ons voor.

Wat was ik aangedaan door het verhaal van deze moedige vrouw die haar vreselijke oorlogservaringen met ons deelt. Een vrouw met de kracht om ons voor te houden dat er zelfs in de meest donkere periode van je bestaan een keuze is om vrij te zijn als je weet dat niemand kan heersen over jouw gedachten. Dat je vrij kan komen van al dat leed door te accepteren dat zo'n verleden niet kan worden herschreven. Dat je vrij kunt worden door de wonderen van vandaag te zien en de keuze te maken om je eigen toekomst te schijven. Het is bijna niet te bevatten hoe je zo'n weg kunt gaan. Leven in vrijheid…, een keuze.

Asje van Dijk